Çeku një milion
Nga Agim Xh. Dëshnica
Në Tiranë bënte ftohtë. Dhjetori -1998, herë me shi e breshër, herë me dëborë e ngricë, qe në të
mbaruar. Pas tri ditësh fillonte Viti i Ri. Në një kafe të mjegulluar pranë Sahatit, tek dëgjoheshin
vetëm zëra burrash, ishin ulur dy miq të vjetër. Ndihej atje aromë kafeje përzjerë me duhmë
duhani, po miqtë të mësuar me atë gjendje, nuk donin t’ia dinin e nuk trazoheshin nga asgjë.
Njërin e quanin Memli, Memli Kalaja. Për vite me radhë i gjori kishte qenë mësues gjuhe në
rrethin e Matit, në Macukull, për shkaqe biografie. Së fundi qe kthyer, se kishte dalë në
pension. Tjetri, Rudini, Rudin Toshkëzi, qe i njohur në mjedise kafenesh për zërin e lartë e
pakëz si të ngjirur, sidomos, kur hahej për sport, kulture e politikë. I zbardhur ekonomist
nëpër kantiere ndërtimi. Sado i zoti, lumëmadhi, kurrë s’pati pasur ndonjë post me rëndësi.
Tani, si plot të tjerë, ishte pensionist para kohe.
– Eh, mor, Rudi! E ku mbahesh dot me pensionin sot! – ankohej mësuesi, që tashmë, kur
mundte, herë punonte marangoz, herë elektriçist, hidraulik, por edhe filozof. – Do të të rrëfej një
histori për të qeshur e për të qarë. Pardje dhashë e mora në shtëpi me një mekanizëm të
sajuar me vizatim për mbushjen e njëkohshme të dushit e të lavatriçes, në orët kur na vjen
uji. Më duheshin për atë shpikje vetëm dy bulona të gjata me dado. Kërkova hipur mbi karrige
në raftin e aneksit, në kutitë e vjetra e pastaj në sirtare. Ishte një punë e kotë. Para se të
nxehesha edhe më shumë me veten, meqenëse edhe koha dukej e mirë, e pashë të udhës të
shkoja andej, nga Pazari i Ri, ku shiten hekurishte të vjetra, përbri tendave me fruta e
zarzavate, me ishmagazinierë a kapterë pleq, e aty – këtu edhe me ndonjë të ri. U ndala te një
burrë i thyer në moshë, që ishte ulur në një stol druri përpara një zgare me gjithëfarë vidash,
gozhdësh e bulonash, bravash, kyçesh e ku di unë! Të gjitha të veshura nga një shtresë
ndryshku, ngjyrë kafe në të zezë. Mora në dorë një bulonë, që sipas mendjes sime, mund të
më hynte në punë.
– Sa bën kjo, usta? – e pyeta duke ia treguar.
– 300 lekë të vjetra! – më tha.
“Ah, këta lekë të rinj e të vjetër! – rënkova. – Cilët qenë ata dritëshkurtër që e çuan ndër
mend të na i ndryshonin lekët dhe ata kokëboshë, që miratuan ndryshimin!?”
– Ke të drejtë! – ia ktheu Rudi duke qeshur. – Na u paksua një zero në llogaritë tona, por
na u shtuan fjalët, shpjegimet, hamendjet e vlerave. E pësuam si francezët, “frank vjô, frank
nëvë.” Si duket, kjo flamë zhvlerësimesh apo rivlerësimesh do të na jetë ngjitur, ndoshta, nga
krizat financiare franceze në shekuj, qysh nga Luigjët e shpatave dhe e parukeve. Ndaj, shpesh
ndërhyrja e ekonomistëve të shquar nga Anglia e shpëtonte Francën nga katastrofat. Ose do të
na jetë shpifur kjo gjë nga reforma monetare “çervonc” e rusëve bolshevikë, pas revolucionit, se
prapësitë politike dhe ekonomike e kanë kaluar kufirin tonë, jo vetëm nga Parisi i komunarëve,
por edhe nga Moska. Në kohën e Zogut librat e Marksit i kishim peshqesh jo nga Berlini e
Londra, por nga ai i famshmi Paris. Pas luftës, pushteti, që u shfaq në emër të popullit, me
reformën agrare la vetë popullin pa pronë. Pra, nga fqinjët e veriut morëm thonjtë e bufit
dhe nxorëm njërin sy. Me reformën monetare fshatarët, pasi sollën në banka paratë e
kursyera ngarkuar me hejbe mbi gomarë, morën pas këmbimit nga një trastë me letra. E njëjta
gjë ndodhi me ndryshimin e lekut nga i vjetër në të ri. Pushteti ynë, duke dashur të na vërë
vetullat, na hutoi e na nxori syrin tjetër, me rrjedhje shpenzimesh të mëdha për rrush e kumbulla,
me dështime kudo e me varfëri. Por, populli në qytet e në fshat vazhdoi t’i bënte llogaritë me të
vjetra, ashtu si për një kohë të gjatë shumë vetë, në vend që të thoshnin 100 lekë, ta prisnin
shkurt: 1 napolon.
– Ashtu vërtet, ndaj dhe unë hyra në llogaritje të holla. Për dy bulona, mendova, u dashkan
600 lekë, ose, që të mos ngatërrohem, 60 lekë të reja. Po, për dreq, kur futa dorën në xhepin
e palltos së re, që e kisha blerë në pazarin me tenda, preka vetëm një monedhë metalike 5O
lekëshe. Pra, paratë nuk do të më mjaftonin për të blerë ndonjë send tjetër. Si t’ia bëja?
– Shtrenjtë i paske! – i thashë atij burrit.
Ai më pa me mërzi.
– Në daç merre, në daç lëre! – m’u përgjigj. – Aq e shes!
Bëra më tutje… Ndalova para një banaku “all’ aperto” prej llamarine, ose siç thonë në
Gjirokastër, me pafidhe, mbi këmbëza hekuri “L ”
– Me atë pafidhen, – ia preu fjalën me të qeshur Rudi, – më kujtove një ndodhi
furnizimi, kur ishte kryeministër Mehmet Shehu. Nga qyteti i gurtë me kalldrëm e sokaqe i
Gjirokastrës, nga një ndërmarrje që bënte gjyma e kazana, mbërriti papritur në kryeministri
një telegram urgjent, tek thuhej: “Pafidhe koqe, plani rrezik!” Nëpunësit mbetën gojëhapur e
s’po mundnin ta deshifronin atë telegram enigmë. Kush tallej ashtu dhe si guxonte!? Vajti puna
deri te zëvendëskryetari i këshillit të ministrave, Haki Toska. Ky e pa, rrudhi vetullat e zeza
dhe si gjirokastrit, kuptoi gjithçka.
“U dërgoni menjëherë llamarinë, se atje po rrezikohet pllani i shtetit!” – tha.
– Hahaha! – u gajas Memli e pas tij edhe vetë Rudi. – Pra, ku e lamë fjalën? Ah, po! E
pyeta të zotin e dyqan – banakut mbushur me një mori sendesh të ndryshkura:
– Sa e jep këtë bulonën? – Ndërkohë, një të dytë si ajo e mbaja në dorën tjetër.
– 100 lekë! – më tha mesoburri me kasketë.
– A m’i jep të dyja aq?
Ai në ato çaste po merrej me një tel të përdredhur.
– Hajt, merri!
I zgjata 50 – lekëshin “nëvë”.
– Oh, po ku kam të vogla!
– Si t’ia bëjmë? – ia ktheva, pa i lëshuar bulonat nga dora! – Unë vetëm këtë kam!…
-A e di ç’ke? – më tha. – Futi në xhep dhe mbaro punë! Kur të bëhesh me të holla, m’i
sill!
– Falemnderit shumë!
Po largohesha, duke vrarë mendjen si ta thyeja atë monedhë të rrallë. Ndalova para disa
çikrimave të tjera e po i vëreja me kujdes. Më zunë sytë bulona të gjata.
– Sa bën një nga këto, të lutem?
– Tri copë – njëqind lekë! – ma ktheu një djalosh i pashëm, flokëkaçurrel, që rrinte përbri
nja dy pleqve me mall të pakët.
I tregova 50 – lekëshin.
– Nuk kam të holla. Po edhe këtej rrotull asnjë nuk ka.
Kaloi një hop në heshtje… Papritur ai shtoi:
– Merri të trija pa para, zotni! S’ka problem!
Dija se sllavët thonë nema problema, kurse amerikanët dhe evropianët no
problem. Ne në kësi rastesh themi: nuk prish punë! Mos ishte djali ndonjë emigrant i kthyer?
– Jo, jo! Do t’i bije paratë herë tjetër!
– Ç’të mundohesh, zotni!…
– Falemnderit, pra, dhe mirë u pafshim!
Ai buzëqeshi, teksa unë po e rrotulloja më kot nëpër duar 50 – lekëshin, që nisi të më
bezdiste. Iu drejtova një fshatari që shiste vezë aty afër:
– A ke të ma shkoqësh këtë?
– Jo, nuk kam! – ma preu shkurt.
Iu afrova një gruaje bullafiqe, që kishte vënë mbi një shtroje domate, speca e spinaq.
– Me gjithë qejf o xhaje, por s’kam, e shkreta!
Më vajti mendja te një dyqan në kënd të rrugës, që mbante gozhdë, vida, vegla lloje –
llojesh, rrjeta për miza, etj.
– Tungjatjeta! – thashë sa hyra.
– Mirë se erdhe! Urdhëro! – ma priti një burrë i shkurtër.
– Më pesho, të lutem, njëqind lekë nga ato gozhdët e vogla atje, se i dua për të mbërthyer
një xham, që m’u thye dje! – e gënjeva.
– Si urdhëron!
Mori një dorë gozhdë, i peshoi, i mbështolli me një copë gazetë dhe i shtyu në banak
drejt meje. I zgjata 50 – lekëshin.
– Nuk kam të thyera, zotni!
“Ç’bëhet kështu!?”- fola majë buzëve me zë të lodhur, pa ditur se kujt po i drejtohesha.
Shitësi i dyqanit më pa të merakosur.
– Merrini, s’ka gjë! M’i sillni paratë, kur të kaloni këndej nesër a pasnesër!
Qëndrova një çast si i hutuar, pastaj e falënderova dhe dola.
Pra, m’u shtua dhe një kreditor.
I hodha një sy dyqaneve përqark. Te një tabelë e bardhë shkruhej: “Bukë!” U ndala para
dritares së ulët me atë qerrata 50 – lekësh në dorë e po vështroja bukët dhe shitësin pas xhameve.
Por edhe ai po më shikonte nga brenda.
– Sa kushton ajo simite e vogël? – e pyeta.
– Njëqind !
Mendova:
“Të blej diçka, apo t’i lutem të më thyejë këtë metal të rrumbullakët banke?”
– Më jep një simite, të lutem!
Ai kërkoi në raft, zgjodhi një të butë dhe ma zgjati të mbështjellë te një qeskë e bardhë.
I zgjata 50 – lekëshin. Shitësi vuri buzën në gaz.
– S’kam të holla, po nuk ka gjë! Merre simiten! Paratë – nesër!
Ai vazhdonte të më buzëqeshte miqësisht, si të kishte përpara një të njohur prej kohësh.
Mos ishte nga një lagje me mua!?
Rashë në mendime sërish:
“Ç’dreqin po më ndodh sot!? 50 – lekëshi më kishte mbetur në xhep dhe unë kisha hyrë
në borxh te katër vetë! Ku ta thyeja atë të mallkuar, për të hequr qafe borxhlinjtë dhe për të
qetësuar ndërgjegjen? Ku qenë zhdukur të hollat që kishin dalë në vitin 1995 dhe 1996!?
Ç’bënte banka e sotme e mbushur me nëpunës të rinj?”
Vazhdoja t’i hidhja hapat, duke u lëkundur e duke u nxehur me veten. Ndërkohë, nuk po
pikasja “Dremler- Benzet” e përdorur e me frena të prishura, që nxitonin poshtë e lart pranë
këmbëve të njerëzve, madje edhe duke ngrënë gjysmën e trotuarit, nëpër atë rrugë të
ngushtë. Për më zi, nuk kisha me vete as letërnjoftimin. Në çast më ra ndër mend çeku i Gregori
Pekut, në filmin “Çeku një milion”, ai dokument bankar, dhuruar nga disa milionerë thatimë, që
nuk thyhej dot nga askush si 50 – lekëshi im! Me endje në qytet ai, me veturë e bodigardë! Në
hotele luksoze, me kryehotelierë, me dama, varg rrobaqepësish, reporterë të shumtë, plot pyetje
e aparate fotografike me flesh! Më së fundi… skandali! Natyrisht, nuk më ndodhi ajo që
pësoi ai, se metalin tim me vlerë nuk ma mori era. Pra, nuk m’u desh të kërceja para e prapa, lart
e poshtë, apo të shtrihesha për ta kapur. Ai qerrata nuk donte që nuk donte të binte as nga dora,
që të më shtynte të vrapoja pas tij e ta kapja në vijën poshtë trotuarit! Nuk po ia gjeja fillin
asaj pune. Më merrnin për mësues të vjetër, në gjendje jo të mirë, pa më respektonin? Apo mos
më pandehnin të pasur, por kurnac e plakush? Jo, jo, se i atillë as kam qenë e as jam! Nga ky
hutim më zgjoi një lypës i ri sakat, shtruar shesh në një qoshe, më sipër Poliambulancës së
madhe, me monedha metalike para, që nuk reshtte refrenin migjenian:
– Më fal ndonjë lekë, zotni, të faltë Zoti!
I hodha një sy. Dhe befas si vetëtimë më erdhi një mendim. I tregova paren time,
“njëmilionshin e Gregorit”.
– Unë po të jap pesëqind lekë, – i thashë, – dhe ti do më kthesh vetëm katërqind! Të
shkoqura, ama, qindshe! Mirë?
Ai më vërejti ngultas, pastaj nënqeshi aq ëmbël, saqë e gjithë ajo pamje e përvuajtur iu
zhduk si me magji.
Pranoi në çast. I lëshova 50 – lekëshin në dorë dhe mblodha nga coha e shtruar përtokë
katër qindshet e mia!
– Faleminderit shumë! – i fola më në fund tepër i kënaqur.
– Zoti të ruajtë!
M’u bë sikur tha: “Zoti të ruajtë mendjen!…”
Ika pothuaj me vrap, me përshtypjen se kalimtarëve kureshtarë u kishte kapur syri çudinë
më të madhe të asaj dite, se si një burrë i mbajtur me flokë të bardha e me pamje profesori qe
përkulur e kishte marrë paratë e një lypësi fatkeq…
Mbërrita me një frymë te bukëshitësi.
– Urdhëro njëqind lekët dhe faleminderit!
– Asgjë dhe eja prapë, kur të duash! Do t’ju shërbejmë me qejf!
Shkova te dyqani në qoshe të rrugës.
– Urdhëro njëqind lekët dhe më fal, hë?
Burri i shkurtër më hodhi një sy, më kujtoi, e mori monedhën metalike dhe e hodhi në
sirtar.
– Mirë ardhsh!
I lashë dyqanet dhe kërceva në sheshin e pazarit.
– Faleminderit! – i thashë burrit me kasketë! – Ja, njëqind lekët e tua!
Ai i mori dhe qeshi.
– Nuk përtove që u ktheve!?
– Më fal, po nuk kam përtuar kurrë në jetë. Pazari, pazar!
Nga aty drejt e te djaloshi flokëkaçurrel!
– Urdhëro njëqindlekëshin për tri bulonat! Më pa me mirësi dhe buzëqeshi.
– Unë kisha harruar fare. Mbaje, nuk e dua!
– Jo, jo! – ia prita. – Tregëtia pa para s’ecën përpara! Meqenëse po më dukesh djalë për së
mbari, dua të të pyes, a fiton gjë me këtë tregëti?
– Eh! Ka ardhur një kohë…- më tha dhe heshti, nuk e mbaroi fjalën.
– Kohën mos e lër të iki kot! Pse nuk merresh me një punë më fitimprurëse?
Fytyra e djaloshit u çel. Ai e tundi kokën me miratim.
– Mirë u pafshim! – e përshëndeta.
– Rrofshi!
Pas kësaj, mora frymë lirisht dhe preka në xhepa bulonat, gazetën me gozhdë dhe
simiten e butë në qeskë. Tashti të gjitha ato ishin të mijat…
Para s’kisha më. Mirë thonë gjirokastritët: “E thieve? Vate!” Nisa të filozofoja përsëri për
Gregorin me çekun dhe pasanikët e Londrës, që bënin humor anglez me miliona.
– Po për thesarin e Bankës Shqiptare dhe gjermanët? – shtoi Rudini. – Po për Evropën, që
nguroi t’ia kthente floririn Shqipërisë edhe pas vitit ’92?
– Mirë thua!…E ç’është një pensionist si unë, herë zanatçi e filozof, por dhe grindavec me
ata, që nuk e vënë ujët në zjarr e na lënë pa të holla, pa lëre pastaj me ato pagat tona!…
Bisedat e zgjatura mbaruan. Në mes të zhurmës, vetëm tani dëgjohej trokitja e gotave, e
filxhanëve në pjata dhe fërshëllima e ekspresit.
Të dy miqtë paguan kafenë e ujin. Veshën palltot dhe dolën. Bënë disa hapa nëpër trotuar, i
dhanë dorën njëri – tjetrit dhe u ndanë disi më të lehtësuar se herëve të tjera.
Në qiell dielli mbërdhinte, në tokë drurët e zhveshur kishin ftohtë.
About Post Author
