| Tragjedia e motrës Hajrie. |
Sot është 8 Marsi, Dita Ndërkombëtare e Gruas. Po postojme pjesë nga tragjedia e një gruaje shqiptare, viktimē e bukurisë së saj, viktimë e zakoneve e traditave, të cilat e përndjekin edhe sot në kohët moderne.
Tragjedia e motrës Hajrie
…Të nesërmen pas disa kohësh më në fund Niku zbriti në kafe me kolegët e punës të cilët po e shikonin zilepsur se ndoshta ai kishte vënë diçka në vijë që po rrinte aq i ç’tendosur.
U ngjit në zyrë, vendosi me kujdes të gjitha letrat në dosjen e rapsodisë së Halil Gashit, nxori prej sirtari disa fletë të bardha mbi te cilat do ta hidhte këngën e baladës tjetër.
Notat do ishin po ato, nuk i vuri titull, s’kishte si ajo të thirrej më; ‘rapsodi e Halil Gashit’, nuk ishte ai më subjekt i fabulës, ndaj hoqi një vijë, poshtë së cilës do niste ta shkruante ngjarjen ashtu siç e pati zbuluar. Do i duhej ta skenonte të gjithën si libretin e një drame, me akte, personazhe, dialogje, të zgjidhte skena, rekuizitë, të gjente melodinë, ndriçimet, efektet, zhurma e krisma, meditime, spektatorë të rinj.
U step për një moment sepse pa dashur e nisi tregimin e rikënduar me vargun e vjetër;
-‘Halil Gashi o nji djal i ri…’.
Duket ngaqë rapsodia flinte brenda tij, larg syve të koshiencës, tinzare e skuthur në faj, ndaj nguti ta rishkruante sërish veten.
Djali i ri i Gashëve jetonte së bashku me motrën e vogël, atë e quanin Hajrie, prindërit u kishin vdekur kohë më parë, s’patën trashëguar tjetër veç skamjes, shtëpia ndodhej poshtë në rrëpirat e katundit, toka ishte e varfër, nuk prodhonte asgjë, s’kishin ujë ta vadisnin, çdo gjë thahej sapo dielli i beharit lëpihej ngeshëm mbi krahinën e ashpër.
E vetmja shpresë e Halilit ishte lidhja e miqësisë me dikë që kishte pasuri, ta jepte motrën e hijshme në derë të madhe, në bindje se kjo do i’a kthente fatin, do i ndryshonte jetën.
Më pas do lypte nuse të bukur për vete, nga derë e mirë, do krijonte si gjithë të tjerët familjen e tij, pasurinë, kullën, tokën, ujin jetik për etje e vadi, lidhje, interesa e mardhënie të tjera.
Hajria e vogel ishte rritur shpejt, kishte hedhur shtat, xhubleta e nanës e shtrëngume në bel i’a nxirrte më në pah hiret, flokët e zeza i derdheshin si dallgë mbi supet që i valëzoheshin prej hapave te moshës, sytë e zezë i qeshnin duke lodruar poshtë shamisë së lidhur hijshëm mbi krye.
Nami i saj filloj me u përhap gojë më gojë, nga nji krahinë në tjetrën, prej një djali të ri në dëshirat e burrave të martuar, derisa u perfol nji ditë në kafe, aty ‘n’qaf t’qarshisë’, në krye të pazarit, në tavolinën e Beqir Agës.
Zana e malit iu trazua sunduesit me avujt e alkolit dhe tymin e duhanit!
Agait i mbetën në mendje emri i vajzës së re, bukuria e treguar, mosha, shtati, zëri i embël kur këndonte grixhës, shtëpia ku jetonte, llagapi i Halilit, gjendja e tyre, hallet.
I pari i krahinës burrë beqar, kohën më të gjatë e kalonte në kafe, aty bisedohej, aty merrej informacion për çdo gjë që kish ndodhur një ditë apo natë më parë, aty bëheshin pazaret, lidheshin krushqit, priteshin hallexhinjtë, derdheshin detyrimet, shpërndaheshin fajdet, porositeshin gota, meze, thureshin ëndrra, tregoheshin me zili histori për gra, silleshin në kujtesë mejhanet, netët me epshe të shfrenuara poshtë në qytet, aty tymosej nargjilen, mblidhej dhe përhapej çdo haber.
Ishte i ri, i pashëm, mustaqet e zeza i rrinin bukur në portretin burrëror, në kokë mbante gjithnjë ksulën e zezë, pjesë e kostumit që i shkonte ofiqit të tij. Lëvizte hijshëm mbi kal.
Sa herë kalonte, trokthi i patkonjve ndiqej me sy nga të gjithë, sidomos prej çikave të reja, me ëndrra moshe, e dëshironin, donin t’i merrnin mbiemrin, të flinin më të, të lindnin femijët e tij, ta jetonin jetën pa vuajtje.
Beqir Agës s’ia kishte ndarë një ditë sytë as Hajria motra e vogël e Halil Gashit. Ai po kalëronte mbi arat e tyre shaluar me pushkë në sup e allti në brez, autoritar. Shikimi i tij e kishte skuqur lëkurën e bardhë të vashës së bukur, poshtë xhamadanit i ishte ndezur një zjarr i paprovuar më parë, donte ta hiqte veshjen e leshtë, të çlirohej prej saj, të futej tek vau poshtë në ujin e ftohtë, të shuhej si dikur e vogël kur stërkaleshin me moshataret.
Ditën tjetër kali me Agën mbi të ishte shfaqur sërish, po tek ajo udhë, nata sapo rrëzohej mbi krahinë, kishte pak dritë, dëgjoheshin nga larg veç disa këmborë të bagëtive që ktheheshin nga kullotja, rrallë të lehurat e qenëve të stanit.
Hajria ishte ulur në një stom e vetmuar, drita e hënës ia vizatonte bukurinë fytyrës së ëmbël, priste të kthehej Halili, aty ndenjur në merakun e motrës, në përgjim të ndonjë krisme, frike a pabesi nate. Trokun e kalit të Beqir Agës e pati dëgjuar prej larg, nuk ishte trembur, as kishte levizur nga aty, ndjeu veç të rrahurat e zemrës si ditën tjetër kur princi i ëndrrave i pati shkuar para këmbëve dhe ia kishte marrë mendjen me vete. Sytë i’u turbulluan, dëgjoi zërin e ngrohtë të djalit të ri që e kishte lënë pa gjumë, ndaloi para saj dhe e ftoj të hipte në kalë.
-A po vjen me mu oj fisnike!
Hajria ndoqi instiktin, asaj dëshire ajo nuk pati fuqi t’i thoshte jo, nuk kishte për të ikur, s’do vraponte, as do thërriste ndihmë, ishin veç ata dhe nata, tamam si poshtë një jorgani ku nuk i shihte askush. Fati sapo i ishte ulur nga lart, si në përrallën me kuaj e princër, për herë të parë në jetën e vet ndjeu siguri, nuk e frigonte asgjë.
Vuri këmbën në yzengji i ndihmuar nga dora e madhe e djalit të fortë, u ngjit mbi vithet e hamshorit, pas shpatullave të gjëra të Agës.
Kafsha revani me ngut sapo e preku në bark opinga e të zotit, e dinte rrugën, shtegun nga do kalonte edhe pse nata ishte e errët, kulla e Beqir Ages nuk ishte larg.
Vasha e re ishte ëmbëltuar pas shpinës së mashkullit, krahët e dashurisë e kishin mbështjellë princin e saj, buzët dhe gjinjtë prushonin tek lëkura e veshjes së Agës e cila kishte një aromë të fortë ndjellëse që ajo s’e pati shijuar kurrë në jetë.
Donte të mos zbriste kurrë, mos kthehej më aty tek kulla e lindjes, të shkonte larg, të udhëtonte përjetësisht, të fluturonte si mbi qilimin e Aladinit, ishte në ënderr, nuk donte të zgjohej e frikur se mos çdo gjë përmbysej, nuk ishte e vërtetë. S’po kuptonte asgjë, as donte ta mendonte ndodhinë, ishte në duart e fatit, në krahët e trimit i cili e uli nga kali dhe e futi në një odë të madhe me oxhak, qarkuar me mindere, me tavan plot dritë, shtroje të bukura me thekë, binin erë të mirë, e dehën.
Nuk mbante mend asgjë, veç kujtonte që ishte ngjitur lart në një botë tjetër, kishte prekur një ndjenjë të fortë e cila e pati tronditur, e kishte skllavëruar, donte të vdiste pas saj, të mos e humbte, t’i përsëritej pafundësisht.
Edhe Kreshnikun e dehu shkrimi, po ecte në ngutje dhe padurim për t’ia dalë sa më parë në krye majës së pretenduar.
Pasioni dhe shpërthimi i adrenalinës kërkuese i’a patën shtuar pulsimin, fryma po i mbahej nga e përpjeta.
Ndali dhe ktheu kokën pas, kërkoi ta maste rrugën që kishte përshkuar, t’i shikonte edhe një herë shtigjet, gjurmët nga kishte shkelur.
Uli penën mbi fletë dhe po mendohej, studjuesit nuk i lejohej të rrëmbehej, t’i transmetonte letrave pasionin e tij, gjykimin e nxehtë. I duhej të qëndronte, të ftohej, ta përballte veten me të kundërtën, me mosbesimin, me versionin tjetër, dyshimin, ndryshe s’do arrinte askund, do dështonte, historia do qeshte me të siç u gajas edhe ai vetë me rapsodinë e një malësori.
E shkruara e deritashme kishte një dobësi,‘thembër Akili’, aty mund ta godisnin, ta shigjetonin, t’ia hidhnin poshtë, ta rrëzonin, të qeshnin e talleshin me të. Rrotulloi sytë tek kolegët pranë edhe ata po shkruanin, ose po bënin sikur merreshin me diçka, me letra e dokumente. Ai e dinte fare mire se nëse pen- gohej pikërisht këta do ta zgërdhinin përqeshjen nën dinakrinë e shikimeve dhe fërkimin e gjoksit mbushur plot ngazëllim.
Mos jam nxituar duke e treguar kaq në emancipim vajzën e re, motrën e Halil Gashit, një malësore të thjeshtë, e pashkolluar, e pashëtitur, izoluar në kullën e errët të varfërisë dhe e dalë jo më larg se kullota, ara, vau i ujit, zabeli i pyllit pranë, mulliri i blojës! Kjo pyetje që i drejtoi shkrimit e futi në një analizë më të thellë, aty ku prekte argumentin, gjente shpjegimin, mbronte të vërtetën, nuk po trembej, do ecte me tej, do guxonte më shumë.
Hajria ishte njeri, vajzë me ndjenja e deshira, zoti e kishte lindur me atë bukuri që ia konkuronin veç alpet, krojet e ftohta, pemët e larta e kanga e bilbilave të mëngjesit, i bënte shoqëri veç drita e hënës e rrezja magjike e diellit, fyelli i çobanit dhe trokthi i kujave riosh.
I vetmi faj i saj ishte hijeshia, ajo ishte dënuar prej fatit ndjellës, duhej ta jetonte, ta gëzonte, t’ia falte dikujt, të fitonte prej saj, të rrezikonte, ëndrra i ngjante një zjarri i cili mund ta përpinte.
Ajo nuk trembej, nuk ndalej, afrohej pranë llavës me vlagën e ndezur në shpirt, ishte dashuri, ndjenjë e fortë njerëzore, vetëflijuese.
Gjetja e ngrohu në besim Kreshnikun, nuk kishte pse ndalej, mbrojtjen e kishte gati, arsyetimi ishte i saktë, i besueshëm, i gjallë.
Pse duhej të ishte ndryshe Hajria e dekadave më parë nga vajzat e kohëve moderne!
Zhvillimi ka veshjen tjetër, ndryshimin sipërfaqësor, por ai e ka të pamundur ta thyej shpirtin, ta ndryshojë njerëzoren, dashurinë, ëndërrimin, ngjizjen, ajo qëndron aty e strukur, lind dhe vdes me qenien e gjallë, është vetë jeta, krijimi, universi, mbetet e pandryshueshme sa të frymojë bota.
Disa minuta debati mes vetes dhe tij i mjaftuan studjuesit të ngarkohej me energji, të ftohej serish në po ato temperatura kur ishte në momentin e shkrimit të parë.
Halil Gashi ishte kthyer vonë i lodhur nga rruga! Oda e errët nga tymi i pishës së shuar e futi në frikë, parandjeu diçka, stomaku i’u lukth brenda në trishtim, zëri po i fikej.
Thirri emrin e motrës së vogël, e kërkoi kudo, doli gjithkund rrotull por askush nuk iu përgjigj. Hajria mund të kishte ikur me dëshirë diku larg, ndoshta e kishin rrëmbyer përdhunuar a vrarë! Ky ankth kishte filluar t’i zhbirohej në kokë sa herë i’a shikonte rritjen, veç ajo i kishte mbetur, ishte e vetmja shpresë. Kishte mjaftuar një natë, një vonim, një ikje e tij më larg se herët e tjera që gjithçka t’i gremisej para këmbëve.
Qëndroi aty në mes të odës, tre net e dy ditë pa lëvizur, gremisur në gjunjë mbi rrasën e gurtë. Duart i mbante lidhur pas kokës, dukej sikur gjëmonte, i qante shpirti.
Zjarri i vartës ishte fikur, brenda në kraharor i vlonte etja e ndëshkimit, hakmarrjes, pa e ditur se ku do e shprazte, kujt do ia drejtonte pushkën, cilit do i’a lypte shpagimin e këtij turpi!
Ndenjur gjatë në pozicion gjame pa levizur e pati
humbur matjen e kohës, s’e dinte kur perëndonte dita e kur lindte dielli, veshët i gjëmonin nga heshtja e shtëpisë së zbrazur.
Nuk e di se sa mund të vajtonte aty, ashtu në heshtje, pa lot nëse s’do shkundej nga zëri i ardhur prej jashtë. -O i zoti i shtëpisë, e ngriti në këmbë thirrja!
-A don miq o Halil Gashi!!
Ishin disa bujtës, Halili u mundua ta mblidhte veten, burrit nuk duhej t’ia lexonte askush hidhërimin, as gëzimin, as lotin, as shpirtin e vrarë, ndryshe e priste koria, përbuzja.
-Bujrëm, bërtiti nga brenda, ende pa hapur portën e drunjtë, ashtu e donte zakoni. Ai duhej të tregohej mikpritës, pastaj ta hapte derën, t’i ftonte miqtë dhe t’ua dorëzonte besën, ata do ishin zotët pas kësaj. Mbërritën njerëzit e tij nga përtej malit, nga krahina tjetër, atje ku i kishte vajzëruar nëna, ishin gjaku i tij, ata s’mund të rrinin pa ardhur, ta linin të vetmuar nipin, genin.
Ngujuar brenda kullës Halili nuk kishte nga ta dinte se çfarë flitej e debatohej jashtë.
Zhdukja pa nam e nishan e motrës së vogël ishte kthyer në lajmin e ditës, përflitej gjithçka por askush nuk e dinte të vërtetën, ose nuk guxonte ta thoshte. Kishte kori, thyerje morali, dikush kishte tentuar ta prekte Hajrien e gjorë, ta kishte përdorur e hedhur në harrim. Krahina, miqtë e farefisi nuk mund të përfshiheshin në kërkime pa i lejuar i fyeri, i lënduari, i vrari, gjaksi, familja.
Nuk kishte hetim, polici, shtet, denoncim, të gjithë qëndronin larg, ishte hall i tij, veç ai duhej ta zgjidhte ose ta delegonte diku tek të vetët ndër miq e fis…
Ditën tjetër u pa të dilte nga kulla Halil Gashi i veshur… ( vijon)
About Post Author
