Eqerem Canaj
Kundërҫarja
Askujt nuk i mbushej mendja se statujat e ngrira do të shfaqeshin me llojin e ngjyrave, si: të verdha, portokalli, të bardha, të zeza… Pse kurkujt nuk i shkonte mendimi se edhe ato u ngjasonin gurëve në natyrën e hapur apo të gjendurit nën dhe’, edhe pse koncepti qëndronte tek grija, pasi thjesht, ashtu shfaqeshin në jetë. Për analogji, i tillë koncept qëndronte edhe për statujat, të cilat i rrafshonin me ngjyrën e floririt. Pikërisht kjo bëri shtysën midis dy kolegësh, pasionant si njeri, si tjetri për ta paisur vendlindjen, prej ku e nga patën mbretëruar si mësuesa historie, qysh në kohën e Qepës. Tashmë, në moshën e gremisjes, e mbanin veten për baballarë të historisë. Që të dy fshatrat e tyre i ndante lumi rrembelak, i cili buronte nga grykëmalet e serta e që ushqehej prej gjakut të vetëtimave, ku në hartë njihej si “Lumi i bardhë”.
Sertëllëkun e fshatrave e tregonin gjasat, d.m.th. tërësej male të gurtë, pisha e kafshë të egra, të cilat bënin lukuni pambarim, asish kishte bërë që, edhe fara njerëzore, thuajse qenë gatuar të tillë, këmbëngulës çka mendonin, thonin dhe bënin. Kurse ata poshtë në jallia, ku ia dinin më mirë vlerën jetës, punonin në tokë të butë, jetonin më butësisht e më njerëzisht, krahasuar, fjala bie, me ata të Thundrës, fshati që dallohej për mushka xanxare, të cilat i ngjiteshin shpateve shkëmb, porsi dhi të egra, kishte njerëz me shkollë apo pa hiç gram që të çmendnin me lëvdata për akte trimërorësh dhe e bindnin të tretin se ishte, ashtu siç rrëfente i famuri historiani i tyre, Nazëri.
Duhet thënë se ky fshat krenorësh, i cili ishte një tërësi masivi shkëmbor në trajtën e mullarit, ku shualli i hopingave nuk prekte kurrë në tokë perëndie ose nuk mund të kërkoje e të gjëje një dorë dheu që t’i mbuloje fytyrën të vdekurit, andaj ditëziut, kur i shuhej kandili, e vërvitnin që nga buzëshkëmbi e në humnerën e Përroit të zi… Përfytyroni një shalqi në kohën e bërjes, që mund ta prisni atë vertikalisht me një thikë që ta mbush syrin. Pjesën e prerë ta ulëni në horizontal. Po ta vrojtoni në këtë trajtë, do t’u shembëllejë me një gojë bishe. Ky është fshati “Thundër” i mësues Nazërit. Nga masivi shkëmbor është shqyer, që kur është zënë dynjaja, një copë e tij, rënë paksa horizontalisht që të kall datën. E, pikërisht, këtë nofull lemerie, njerëzit e kanë gërryer me thonj e me dhembë dhe kanë ndërtuar çerdhet e banimit, mu në shkëmb, ec e të mos dëgjoje çkabëma çudirash që, ndofta, do të duken edhe të pabesueshme për të.
Si fshat i ngritur në atë nofull shkëmbi, gjithçkaja përbërëse ishte shkembore, si trupi i burrave, fjala, bëmat, gëzimet, këngët, vargjet, si ato erotike apo vajtimtaret, që rridhnin lirshëm si i vetmi burim uji që delte prej brinjës shkëmbore, nga ku kishin montuar dy silunjarë, ku ngopeshin me ujë, të dyja pjesët e fshatit, se, për arsye ende të paditura, fshati qe ndarë: të majtë – të djathtë. Po, ndërherët, në kohë luftrash, aty qe ngritur e ashtuquajtura artileri dhe gjuajtën kundërshtarët, në “Valin e Rrëzës”, ku predha ra mu në kazanin e supës… Hollë – hollë, kuptohej se nuk ishte aspak qesharake, pse kishte të bënte me sulmimin e prapavijës së armikut. Dhe këto taktika hartoheshin e praktikoheshin në fshatin e Thundrës, d.m.th. me të zgjuarit e trimërorët e këtij vendi. Dhe s’ishte pak. Por edhe e mjaftueshme, kurrëjo, nëse do të sjellje në kujtesë luftrat shekullore, ku të bijtë e Thundrës patën vënë emër në historinë kombëtare e kur Nazëri prapë kujtonte se s’ishte bërë asgjë në drejtim të bëmetarëve, andaj kërkoi në celular kolegun e fshatit “Burim” se si a qysh, ai me të vetët për njerëzit e shquar, paskësh ngritur statuja interesante, të cilat shënonin pavdekësinë. Shkurt do të takohej me Rucin për të fshehtat e kësaj gjëje. Duhej të bënte diçka edhe ai në jetë…
U ndodhën muajt korrik – gusht që, për njeriun e halleve, orët ecnin me këmbët e breshkës. Në një të tillë ditë, me ngarkesë nxehtësie në Thundër, një nuse, mu në pikun e vapës, ardhur që nga buzëlumi, ku kishin tokat e bukës, ku ajo prashiste farmakun misër serikoje, e pati lënë punën për ta përfunduar, ndofta pasditesh. Dhe drejt e te çezma me dy silunjiarë. Ashtu, pa vetëdije, e havrosur siç ishte, ajo iu sul silunjarit të gabuar, pse në atë tjetrin ndodhej një mashkull fshati, i cili dukej se po u shkonte brisk faqeve. Kjo nuskë mbushi grushtat me ujë të freskët e rrahu faqe e gushë, pastaj piu uritshëm. Kështu që gabimi do t’i kushtonte shtrenjtë. Dhe ja se si. E thërritën një grup burrash që përbënin pleqësinë, duke e fajësuar rëndë për krimin e kryer: kishte shkelur ligjet e vendit… Ndaj, ngut, thërritën edhe të bekuarin mësues të historisë, Nazërin. Tashmë, për vepra të tilla ndëshkimet diheshin, porse, për rastin konkret, çështja vështirësohej, se femra, që po gjykohej, ishte bijë guri dhe na qënkesh shtatëzanë. Qe mendimi i vyer i historianit të Thundrës, i cili, pasi u mendua gjatë, foli qartë e prerë:
– T’i pritet me sëpatë vetëm njëra dorë, e djathta!
– Mos po hapim angi me fshatin fqinjë? – ai që do bënte realitetin lëshoi pyetjen e frikshme.
– Jo, ne do t’i heqim njërën dorë… Një mësim për të gjithë!
– Hajt, mëshiroftë Zoti!
Fjala e Nazërit, në veshë të perëndisë: e thënë, e bërë.
Pas aktit barbar, në Thundër plasi sherrnaja e nënlëkurës, shkurt gumëzhima i ngjiste zgjoit të bletëve pas ngacmimit prej dikujt, gjë që ia prishi disi humorin edhe mësuesit të historisë dhe i mbeti i mangët takimi me kolegun e Burimit.
Ndërsa ia gjeti kohën në ditët që pasuan.
Një mëngjes herët, që të mos ta vriste vapa dhe aq, veterani i Thundrës mori rrugë për takimin e qëfolur, bëri pjerrtësinë shkëmbore të fshatit, rrukukuku, si lepurin kur e përzë më të poshtë, zbriti te shkëmbi i pasarelës dhe u hodh bregut të përtejmë, ku e priste kolegu ethengrirë. U takuan e u përgushën, gojuan për shëndetin, për të rejat e fshatit, të tjera e të tjera, ia mbathën në këmbë e në Burim, te qëndra e fshatit të Rucit, të cilit i përgëzohej, veç të tjerave, për statujat e ngrira apo bustet emërmëdha, siç thonin në ato anë, e ky ishte përgjëruar pas së cilave. Dhe gjeti aty dy e jo një burrë të ngrirë, a ndofta tre të atillësh, sepse ndjesia e parë i solli turbullirë brenda trurit Nazërit. Ndërsa nuk shprehu asnjë fjalë vlerësimi. Këtë gjë e pikasi kolegu, ndaj, jo më kot, e ngau:
– Miku im, nuk na the gjë, mirë a keq?
– Jo, bukur, ashtu siç kanë qënë në jetë, – bëri qejfbërjen tjetri.
– Ashtu siç kanë qënë, – përsëriti kolegu me një nerv revolte.
Po Nazëri, ai burrë zeshkan, si druri i përcëlluar ndër zjarresh verore, as e lagte asaj ane: shpleksën duart e “njatjetave” dhe mori rrugëkthimin, duke e lënë mikun në dilemë a mungesë respekti. Kurse, nga ana tjetër, nisi bërbëlitjen me vete: “E hee, Ruci, doje fjalën time, ja po ta them si burri burrit, mua Nazërit të Thundrës hiç s’më pëlqyen ato bustet tuaja. Të zinj kishin dalë në mejdan, siç kishte qënë në jetë puna e praptë e tyre… Andaj, edhe ta thashë vënçe “ashtu siç kanë qënë…”, kuptoje, në se të kanë mbetur pesë para mend në kokë. Të zeza kanë qënë punërat që kanë bërë, të zinj u kanë dalë edhe bustet mbi dhe’… Nuk të kujtohet apo nuk do të t’i zërë kush në gojë? Ata erdhën nga Tirana, njeri pas tjetrit, qenë oficera sigurimi, si njëri, tjetri dhe i treti… U tha njeriu i shpellës së kuqe, shkoni në fshat e i shtroni, sepse kanë filluar të luajnë bishtin… Mbushuani mendjen që të kuptojnë mirë mësimet e partisë… Të ulin kokën e të punojnë tokën. Bëjeni mirë e cilësisht luftën”… Kupto, i ndrituri Ruci, atyre që fshatin e bënë kasht e koqe, nashti pas vdekjes, ju u ngrini statuja mbi sipërfaqen e tokës. Ja kështu, lumë miku, bustet u kanë dalë të zinj për të zezat punëra që kanë bërë”…
Pas kësaj, xhelozia po e paiste me këmbët e bishës historianin e Thundrës, pse e shtynte diçka, një ide e brendshme që nuk ia pati dëftuar askujt, thuaj as lopës së shtratit dhe as Nazërit vetë. Pra, kjo e të tjera të fshehta, e bënin si djalë, njëherë e një kohë, që i binte krahinës rrah më rrah e nuk ndjente të lodhur. Shkurt, djalëria po i ripërtërihej, andaj do ta shfrytëzonte, edhe si përkunder Rucit.
Vite më parë, Nazëri pati marrë pjesë në një dasmë të madhe të krahinës, ku ca mendjendritur, diku breg “Lumit të bardhë”, ku ekzistonte një dru i qëmotshëm e që e quanin “Rrapi i kuvendeve”, kishin ngritur memorialin e kryetrimave në luftrat e pashembullta për ta bërë Shqipërinë më vete… Asish, kishin konceptuar atë grusht trimërorësh rreth Plakut të bardhë. Mes gushti qe edhe atëherë, ku djersa e njerëzve u rridhte si rrëke shiu motesh dimërorë. Veç Nazëri mendjen e kishte te statujat, të cilat, ajo dorë mjeshtri, i pati bërë tejet të gjalla, dielli i egër merte forrë nga bërthama e nxehur e ua derdhte busteve përmbi kokë. Fytyrat me rrudha të qarta e sytë zhbiruar tejfund hapsirës së kaltër, ajo rrymë e djelltë ua lante me ujë floriri. Poshtë tyre lodronte lumi me zajet e bardha dhe oshtima karakteristike rrudhte fytyrat e luftëtarëve. Mu aty, mjegull e tym delte nga vallëtarët që rrihnin tokën e tundnin shaminë në erë. Tha për më tej “Këto ishin statuja të mirëfillta”.
Dihej që mësuesit veteran i kishin hyrë mizat në tru dhe memoria po i merte udhët e ujqëve, kështu, në ditët që pasuan, i a tha mendja që të kalonte dy – tre male për të mbërritur në një fshat, shkëmbor, gjasme si ai i tyre, pse, edhe ai fshatëz, me një grusht burrash, kishte arritur të bënte një vepër të tillë. E, ndërkohë, kujtonte dhe hidhte në sitë çfarë kishin vënë re sytë e mendja e tij. Përshembull, në fshatin “Vali” me burra që i kishte ngrënë dyfeku në vitet nxijane, statujat, që edhe ata patën ngritur, nuk u kishin dalë gjë. Dukej, ai skulptori duhej të kishte qënë farë burri i dehur me raki, pasi pati vjellë plaçkat e barkut mbi kokat e tyre, me një fjalë dukja e tyre qenkej e shplarë. Pas kësaj historiani arrinte të kujtonte gjasat e turpshme të fshatarëve të Valit me njeri – tjetrin, çka kishin të bënin me vjedhje, vrasje, dhunime, thashesh të pa kërrup e të tjera të këtij lloji.
Me këto mend, si një barrë e ngarkuar keq mbi shpinën e mushkës, mbërriti pas një pelegrinazhi të gjatë në fshatin më bisht këmbave të një mali fodull e kryeneç. Drejt e në qëndër të fshatit, ku ishte vendosur busti i kryetrimit. Si i lodhur e i këputur, gjeti një sofat, uli të plakurat, nxori një cigare, e ndezi dhe e dogji ngeshëm prej fillimit e në fund, gjithnjë, duke vërejtur statujën e ngrirë dhe, çuditërisht, iu shfaq krejt i kundërt, as i zi, as i verdhë as i shplarë (zbehtë), po as si ai i “struftë” siç kishte lexuar në një gazetë radhe për në fshatin e kundit, ky iu duk i bardhë, se rrezet e diellit përplaseshin në shkëmb, ku dikur pati qenë shtëpia – kështjellë e tij, që andej e derdheshin furi mbi statujë të cilës i jepnin shkëlqimin e farfurinjtë… Dhe, pa ia kërkuar mendimin kush, foli zëshëm e bindshëm:
– Statuja për “Thundrën” time duhet të ketë ngjyrën më të rallë…
Kaq shprehu historiani emërmadh, i fshatit gojëbishe, ndërsa e kishte formuar idenë e tij për të ngritur atje te shkëmbi i kuq statujën që do të habiste të gjallët e do t’u hapte shtigje të reja turistëve të botës për të quajturin “turizmin malor”, ku, sigurisht, një vend të veçantë do të zinte në histori emri i tij, duke u përmendur ndër breza, kjo ishte çështja… Kësisoj, pasi mbriti në Thundër, i mblodhi ata dy- tre vetë të planeve në fshat dhe ua tha, kështu, kështu e kështu…
Njeri prej të ciklëve, pasi dëgjoi vëmendshëm, bëri pyetjen e dhëmballës dhembur:
– Po paratë ku do t’i gjejmë?
– Do shesim dhitë, – tha i pari rrufe.
– Jo dhitë, se pa to s’rrojmë dot në këtë mal, ku edhe pula ha stërrall, por lopët se ato s’bëjnë majë këtu.
– Do hamë statujat, – mllefoi i treti.
– Mjaft, të mos ndjellim tersëllëkun, – u hodh inisiatori. – E kam menduar edhe këtë pikë. Ne kemi Ashikun, biznesmenin e krimbur në para. Do t’ia kërkojmë nja ca miljonë. Eshtë e mundur, për fshatin nuk e mbledh dorën ai.
– Atëherë, e hajrit! – dhanë punëmbarin secili syresh.
Kaq iu desh tipit guximtar, bëri gatitë e duhura e mori rrugën për në qytet, do të pinte kafet me miqtë, do t’ua dëftonte projektin, duke u kërkuar, natyrisht, të mund t’i gjenin një skulptor me famë për statujën e famshme në fshatin që jetonte në thundrën e mushkës, të derrit a të cjapit të egër.
Duke bërë rrugëtimin e lodhshëm, që andej ku lindte dielli e derisa perëndonte në det, atë e lodhte nëpërmend statuja e lloit të veçantë dhe qeshte me të paditurit, të cilët, jo se nuk kanë pasur mend, jo, por u pati munguar guximi, se këtë (guximin) e printe gjithnjë engjëlli. Dhe, domosdo, i gëzohej hapit të tij, ndërsa po shkelte në bulevardin e qytetit bregdetar. I takoi edhe miqtë e zemrës, ua hapi barkun e mori prej tyre këshillimet e çastit, mandej sosi te mjeshtri që bënte buste – njerëz të gjallë. Ia bëri prezent kërkesën, duke pritur reagimin e tij. Kurse tjetri, mjeshtëri plak, pasi u mendua cazë:
– Të lutem, bëhet fjalë për një vepër arti?
– Pikërisht, po, – hazër xhevap Nazëri.
Për më tej, Nazëri nisi t’i përshkruante natyrën e fshatit të tij, Thundrës (fshat në gojën e ujkut), njerëz stoikë si në Luftën e Dytë Botërore, veçan, kur biri i Partisë, për të bërë punën e saj (detyrën e caktuar) pati pushkatuar mu në qëndër të fshatit një familje të tërë: mashkullin e shtëpisë, nënën që doli me ulërimë nga konaku – shpellë, si dhe nusen me foshnjën në gji…
– Kjo nuk bëhet! Këtë s’ka penelë që ta arrijë, – u tërhoq autori.
– Si të duash, o burrë, në s’do ti, ka të tjerë, – historiani u nxi në fytyrë ca më shumë nga ç’ishte.
– Akti tragjik është rrënqethës, – shtoi mjeshtri i meduar.
– Ore, babaxhan, nuk duam tragjikun ne, po heroikun, kuptoje mirë këtë!
– Njeriun bastard?!
Bashkëbiseduesi, që t’i vinte kokë muhabetit, bëri korigjimin:
-Njeriu që kreu aktin ishte i yni, i Partisë… Ky është heroi. Madje, si mjeshtër që je, duhet të fiksosh edhe dufekun e gjatë dhe zjarrin nga goja e tytës… Atëhere hallall paratë!
Kaq tha Nazëri i Thundrës. Dhe e mbylli pazarin. Kur bëri të ikte, u kujtua për gjënë më të madhe, u kthye:
– Nuk të thashë, mjeshtër.
– Çfarë, tjetër?
– E dua statujën e fshatit tim të kuqe! – ktheu krahët i kënaqur dhe u largua.
I ndodh njeriut në jetë që, pas një farë lodhjeje fizike apo mendore, kur arrin përfundimin absolut, shijon një prehje të menjëhershme, doemos zemra e të cilit bën rrahje të përshpejtuara e të çrregullta njëkohësisht dhe, në jo pak raste, pëson gjendje tfikti. Asish i ndodhi edhe historianit të Thundrës, të cilit i ra zemra mu në mes të pazarit, teksa nxitonte të kapte korierën e fshatit. Dy – tre djem, që u ndodhën ndërçast, e muarën, zunë një taksi e në spitalin e qytetit, i cili i shpëtoi vdekjes paq, por jo kusurit, që i hëngri aq kohë, sa nuk e kishte kaluar kurrë ndërmend.
I sëmuri iu shtrua shumë analizave për ndo trembëdhjetë a pesëmbëdhjetë ditësh. Së fundi, mjekët specialistë, në një konsultë mjekësore, i thanë se duhej të nisej për në Tiranë në spitalin “Nënë Tereza”, pse specialistë të vendit dhe të huaj do ta bënin që, kur të delte prej spitalit, të ishte djalë e do të merte me këmbë brigjet e skërkat e Thundrës, madje, mund të shkonte edhe të gjuante dhi të egra, sorqedhë a drera. Sigurisht, Nazëri i kishte aq mend sa të gjykonte për shërimin e tij. Dhe, me autoambulancën e spitalit, i shoqëruar nga një mjek e infermieren përkatëse, një mëngjes fillim jave, morën rugën drejt Tiranës.
Dihej, po shkove në derën e një spitali të dëgjuar, aq më tepër, kur rekomandimi vinte prej spitalit bregdetar, urgjenca ruante domethënien e çasteve. Andaj veterani i u shtrua analizave të një pas njëshme, trajtim të veçantë të ushqimit special, pse, nga ç’vrenin, orgjina shqetësuese e sëmundjes së pacientit, dyshonin tek mënyra e të ushqyerit… Pra, pas një trajnimi të gjatë, e futën në sallën e operacionit dhe kryen detyrën. Shto, gjithashtu, reagimin e vetë trupit, u desh që ta operonin edhe dy herë të tjera. E ky zinxhir i verdhë, që rrihte mbi trupin e të ziut Nazër, hëngri shumë shpenzime e mjaft kohë, dava muajsh, kur qyqyraku i rekthehej jetës se, me shpresën e një dite të dielltë, do të ngjitej në fshatin malor e të kënaqej, duke vrojtuar statujën e kuqe, vepër e mendjes së Nazërit…
Kur historiani veteranë i Thundrës u kishte dhënë dum si cilësimit të veprës, si pazareve me formulën “hanxhiu e gjen fjalën me qiraxhinë“, bëri këmbë e nuk u duk më në studjon e mjeshtrit. Dhe skluptorit i mbeti në mendje: një copë shkëmb “Shkëmbi i kuq”, një grumbull konakësh mbi një thundër shkëmbi, ku lëvrinin ca njerëz të egër nën atë copë qiell gri që u qëndronte mbi krye. Përsa i përkiste faktit se statujën e kërkonin për heroin e tyre (bastardin) apo vetëm të ngjyer në të kuq, ky e mbylli me mendimin “personi me të cilin fola, qe veç një i luajtur mendsh”…
Në sensin profesional, ai gjykoi me logjikën e artistit: u mendua gjatë, hodhi përfytyrimin në letër, skicoi, prishi e sërish, derisa vetëdija i tha ndal. Për më tej provoi baltën, hekurin e lëndën speciale, bëri pjesët një e nga një, pesë figura me luftëtarin me veshjen e gjelbër, armën e gjatë, si dhe trishtinë e katër figurave popullore, përfshi edhe foshnjën qumështore, la kohën e tharjes në dispozicion dhe bëri montimin në fasadën e plotë. Ndërkohë, thërriti dy ndër miqtë e tij, që punonin skulpturë, voli pëlqimin, si dhe kundërshtitë, mandej zvendësoi baltën me allçinë dhe si e para. I la kohën e mjaftueshme të tharjes, organizoi vizita miqësh në studio, të cilët i rrahën shpatullat…
Ndërsa mjeshtri u bind, se vepra qëndronte mirë e bukur, s’kish ç’mund t’i shtonte a t’i hiqte, lajmëroi në Thundër se duhej ta pritnin për montimin në vendin, ku ata e donin, sepse nuk ishte thjesht një statujë radhe, por një memorial me një kompozim finese, i veçantë, siç edhe e kishte porositur njeriu i tyre, historiani. Dhe u nis një mëngjes vjeshte drejt atij fshati malor, i shoqëruar edhe prej ndihmsave të tij dhe mbërriti në “Thundër”, porsa dita mbylli qepallë e po zbriste mbremja e vrujtë. Të nesërmen e ditës pasuese u gjend edhe “Shkëmbi i kuq”, ku u bë montimi i mundimshëm, por edhe i ngutë, pse fshatarët i thanë se vjeshta dërgonte shirat e parë, krejt pa lajmëruar.
Skulptori i dha dorën e fundit, u tërhoq prapa për ta vrojtuar më mirë në natyrë dhe nisi ndihmsat për të lajmëruar fshatarët. Ndërkohë vuri mendjen dhe sytë sërish në punë, duke vënë re se mbërritën aty gjysma e fshatit, të tjerët patën bërë një sy qorr e një vesh shurdhë. Edhe ata që u sosën para memorialit, një çast ngrinë të heshtur, u vërejtën në fytyrë dhe filluan të pëshpëritnin vesh më vesh. Pastaj u larguan, togje – togje, duke e lënë mjeshtrin hutaq. Po ky u revoltua, pse e pa gjëndjen me sy, nuk e përmbajti veten, iu kthy moshatarit që i u ndodh pranë:
– Çfarë kanë këta njerëz kështu?
Plaku, lëkurlisi i vjetër, shpërveshi buzët sa iu dukën dhembët e kalbur, tha:
– Puna, çfarë tjetër? Ti nuk ke bërë statujën e fitimtarit, po të humbësit, të atyre që vramë ne, pak të duket kjo gjë?
– Fjala ka qënë që statujën tonë ta bëje të kuq, ore dredharak, – preu e shkoi përbri tij një tjetër burrë që i ngjante koqefikes së rreshkur, mbetur në degën e tharë të pemës.
Ndërçast, skulptori bëri një përllogaritje me mend se, sikur trupi i njeriut të derdhë rreth tetë litra gjak, në katër vetë pushkatuar tmerrisht nga dora gjakatare, pra janë derdhur mbi tridhjetë – dyzet litra gjaku… E ky, kjo lëndë e kuqe, që mban jetën gjallë, e ka bërë statujën të lundrojë, mbytet në të kuq… Akoma gjak tjetër kërkoka ky i mallkuar milet?!
Por nuk e bëri, ktheu aty për aty:
– Nazëri… Pse s’po duket historiani veteran?
– Qerrata, gjeje në Tiranë tek bën pazar me shpirt, – foli ai që hiqej i pari i fshatit.
Mjeshtri trufulloi prej tërbimit, ngriti kokën drejt qiellit, dhe vuri re se dielli rrokullitej brenda reve gri. Shqota po merte udhë. Rrembeu veglat e zanatit, ndihmsat e u nis drejt qytetit.
Nga grykëmalet shiu pati nisur e bërë batërdinë, qenë rrëmbyer përrenjtë e rrebelaku “Lumi i bardhë”, dalë nga shtrati e vënë përpara: kucka, rrepe të shkulur, një lopë fshati sëbashku me kasollen e prishur… Katavasia, ajo shenjë zoti, që robi i zotit të kuptonte vijën e urtësisë. Përmbysja dukej se gjithësecilit i kishte ardhur në prag. Prapë ata zemërakët e “Thundrës” nuk mund të hidhnin në bark aq lehtë mashtrimin e një qytetari, pra nuk do të mund ta hanin sapunin për djathë, mendonin. Po edhe me mjeshtrin, ardhur nga qyteti, s’dinin ç’mund të bënin, mëdyshje e keqe…
Dy të zgjedhurit e fshatit morën rrugë për në kryeqytet, i shkuan të sëmurit në shtratin e terapisë dhe ia numëruan ngjarjen nga filli e te gjilpëra, gjithsesi, duke lënë edhe shteg dyshimi mos po edhe edhe historiani pati shkelur në dërrasë të kalbur. Ndërsa i lektisuri dëgjoi sygapërr, por nuk reagoi, kjo gjë dërgatës së fshatit i bëri përshtypje ca më tepër dhe u ngritën e u larguan me mendimin “Peshku është qelbur nga koka”…
Ditën tjetër pacienti ngriti pavionin në këmbë, duke kërkuar takim të menjëhershëm me doktorin që e kishte patronazh, i shkoi në zyrë i revoltë dhe i këkoi ngulshmërisht lirinë. Grupi mjeksor, edhe pse i ndodhur në pozita pavendosmërie, sërish bëri pëlqimin dhe pacienti ngarkoi plaçkat, fare pa u konsultuar me të afërmit e Tiranës, zuri orarin e trenit për në jug dhe, në mbasdite mbëriti në qytetin bregdetar, kapi njëkohësisht korrierën e fshatit dhe mbërriti në fshat aty nga mesnata. Nuk shkoi në shtëpi, kuptohej që edhe familja: gruaja, nëna e vajza nuk e pritnin, por drejt e te “Shkëmbi i kuq”, mori çakmakun bëri dritë e vështroi veprën e përgojuar: ishte ashtu siç edhe ia patën përshkruar bashkëfshatarët. E pështyu bazorelievin e ngrirë, shau fëlliqshëm atë palo skulptor, duke u betuar se do t’ia dëftonte vendin, siç edhe i kërkonte mushka drutë: të gjata, të trasha dhe të njoma…
Të vetët u ngritën befasuar, kur burri hyri në shtëpi pik e vrer, nuk ktheu përgjigje si e qysh, nuk pranoi as të darkonte, u mbulua me një velënxë të vjetër, madje fshehu brenda edhe kokën e munduar dhe, siç dukej, dëneste si fëmijë i zemëruar përgjatë natës ose qante fshehurazi. Kështu, deri aty ndaj të gdhirë, teksa kokoshat nisën lajmërimin se po vinte dita e re. Fill në këto çaste, hodhi tutje shtrojet e vjetra dhe doli në verandë. Kuptoi se gjatë natës paskësh rënë shiu i parë i maleve, u çapit në depo dhe gjeti mjetet që i thoshte mendja: një kazmë me qylyk dhe një vare çeliku, i ngarkoi mbi supe e mori rrugën për te Shkëmbi i kuq. Qe ende natë dhe, kur të bëhej ditë, gjithçka do të qe e përfunduar…
Përgjatë asaj cope rrugiceje malore, diktoi se shiu i paskësh zbutur mezhdat e bokërrimat e kuqe kishin filluar rrëshqitjen… Dhe i u lut fatit që t’i jepte aq kohë të lirë, sa ta hidhte përdhe’ atë statujën provokative… Për mandej, me të parë e me të bërë. Dhe, posa shfryu inatshe për të fundit herë, krahët e tij, ashtu siç qenë, të fuqishëm a lektisës, sulmuan bazorelievin: bam me vare e bum me kazmë, gjersa gjurmët e para tëveprës ranë përtokë. Aish, pasi lodhte varenë, merrte kazmën e sërish.
Rrebeshi, që erdhi aq papritur, e detyroi burrin zemërimtar të tërhiqej nën çatallet e shkëmbit me shpresë se do t’i krijohej përsëri mundësi, me qëllim që të mos mbetej ende turpi i botës, për shkak të atij pelivanit qytetar, i cili, sa e kujtonte, e mbushte me zemërim inatçori.
Moti u tregua i pamëshirshëm, jo vetëm nuk e uli vrullin e shtrëngatës, vetëtimat tronditnin gurë, drurë e shkëmbinj, nepërkat e zjarrta trandnin qiellin e “Thundrës”, rrëketë po mbushnin përrenjtë malorë, toka u zbrujt keq nën ato harca shkëmbinjsh, mali rrëshqiti. Shkëmbi me statujën interesante, u rrëzua mbi trupin e prishanakut të çuditshëm.
Kur dita pati zënë fshatin e patërshana motore, e lodhur, qe tërhequr në gjiun e vetmisë, fshatarët, që dolën me brevaret e veta, ndalën te Shkëmbi i kuq, që ta vështronin më imtësisht statujën e kuqe, siç qe përfolur. Po gjetën limerin e hatashëm…
Lajmëruan e u turr fshati i gjithë. Gjëmata e trazoi qiellin e Thundres. Në zhurmërinë e zakontë shquhej, mbi të tjerë, vajtimi i së shoqes: “O historiani me vulë/ qysh të gjeti ky kusur/ të mbeti koka nën gurë/ Dhe më le një thes me halle/ ti që fshatin dot s’e ndave/ ca i qeshe, ca i qave/ Thoshe s’do vdisje kurrë/ burri im, nur o nur,/ Qiqja, ҫ’them kёshtunё,/ oh kundёrҫarja, lumё‘‘.?!
About Post Author
