Fatjon Malaj
Lufta në Ukrainë, si mund të ndryshojë politika evropiane e sigurisë?
Numri i ukrainasve të cilët kaluan përmes kufirit polak ose rumun dhe u strehuan në Bashkimin Evropian (BE)tashmë po i afrohet dy milionë e gjysmë shtetasve.
Një nga arritjet më të rëndësishme të BE-sëështëzona e lëvizjes së lirë pa kufij të brendshëm, e cila qysh prej aplikimit të saj fillestar,u pezullua fillimisht me zbatimin e kontrolleve të njëanshme kufitare nga disa shtete anëtare kundër akteve të mundshme terroriste të ISIS-it dhe më pas me kufizimet kundër përhapjes së pandemisë.
Pas aneksimit të Krimesë në vitin 2008, politika e jashtme ekspansioniste e Rusisë, e cila u bë e dukshme me ndërhyrjen gjeorgjiane, kaloi në një fazë shumë më agresive dhe kërcënuese me një lëvizje pushtuese që synon integritetin territorial dhe pavarësinë e një vendi fqinj si Ukraina në vitin 2022, duke bërë që Siguria Evropiane në mënyrë tëpakthyeshmetë jetëshumë e dëmtuar dhe pa siguri të plotë.
Në të njëjtën kohë veprimi i Rusisë tregoi qartë se globalizimi liberal me qendër perëndimin, i cili synon të përfshijë aktorë joperëndimorë si Rusia dhe Kina, në boshtin e rregullave dhe institucioneve të përbashkëta ka marrë fund.
Ndërsa sanksionet kundër Rusisë sollën përjashtimin e saj nga sistemi ndërkombëtar tregtar dhe financiar, Kina, e cila dëshironte të vazhdonte marrëdhëniet e saj tregtare, kapitale dhe investimesh me Perëndimin, mbeti e pavendosur për masën e mbështetjes së saj ndaj Rusisë.
Në këtë periudhë, kur multilateralizmi u lëndua rëndë edhe në nivel ndërkombëtar, BE-ja, e cila bazohej në ekzistencën e një sistemi ndërkombëtar liberal dhe të bazuar në rregulla, u gjend përballë sfidave të ndryshme.
Reagimet e BE-së ndaj ndryshimit dhe transformimit të pakthyeshëm të rendit global do të përcaktojnë kuptimin, ndikimin dhe fuqinë e saj në periudhën e re.
Përpjekjet e Evropës për të parandaluar luftën dhe më mbas!
Vitet e fundit, në asnjë moment nuk kanë munguar përpjekjet e presidentit francez Macron për të përfshirë Rusinë në arkitekturën evropiane të sigurisë dhe përpjekjet e ish-kancelares gjermane Merkel për të balancuar dhe qetësuar Rusinë, veçanërisht pa rrezikuar furnizimin e saj me gaz natyror.Megjithatë, përpjekjet ndërmjetësuese të Macron dhe kancelarit të ri të Gjermanisë Scholz përpara pushtimit të Ukrainës nuk ishin të mjaftueshme për ta larguar Putinin nga ideja e tij.
Ndërsa Putin deklaroi se donte të negocionte drejtpërdrejt me SHBA-të, u kuptua se këto përpjekje diplomatike nuk do të çonin askund, si dhe me simbolikën që shfaqi me tryezën jashtëzakonisht të gjatë që preferoi në takimin e tij me Macron, po ashtu edhe me deklaratën e tij se nuk i merrfare seriozisht partnerët evropianë jashtë SHBA-së,por brenda NATO-s.
Divergjenca e pikëpamjeve dhe interesave midis SHBA-së dhe aleatëve të saj evropianë dhe paaftësia e BE-së për të formuluar një politikë të përbashkët të jashtme dhe të sigurisë, e bënë Putinin të mendojë se do të kishte një fitore të lehtë në Ukrainë pa shumë reagime nga Perëndimi.Në të njëjtën kohë, Putini, duke menduar se po krijohej një botë e re, po përpiqej të parandalonte Rusinë të bjerë në një pozitë dytësore të fuqisë në këtë botë të formësuar nga rivaliteti SHBA-Kinë.Ai ishte në idenë e marrjes nën kontroll të Ukrainës, krijimit të një qeverie vartëse atje, si në Bjellorusi, dhe forcimit të Bashkimit Ekonomik Euroaziatik.Por Rusia nuk patifare një fitore të lehtë në Ukrainë.
Rezistenca e ukrainasve, fakti që presidenti Zelensky udhëhoqi rezistencën dhe nuk u largua nga vendi i tij, se ukrainasit përcollën me sukses tezën dhe ankesat e tyre në luftën për informacion, veçanërisht përmes mediave sociale, se forcat ushtarake ruse nuk ishin në nivelin adekuat të përgatitjes, çoi në zgjatjen e luftës dhe vonesën e Rusisë në arritjen e qëllimeve të saj ushtarake.Për më tepër, vendimet e ashpra të sanksioneve të BE-së që shkuan shumë përtej sanksioneve të vendosura pas aneksimit të Krimesë si dhe ndihma me pajisje ushtarake dhe armë për një vend që ishte në luftë për herë të parë në historinë e tij, nënkuptonin dhënien e mbështetjes së fortë për Ukrainën. Natyrisht, kjo mbështetje nuk arriti deri në atë pikë sa NATO të mbyllte hapësirën ajrore të Ukrainës.
Zhvillimi më i habitshëm ndodhi në qasjen dhe qëndrimin e Gjermanisë. Kancelari gjerman Scholz, i cili refuzoi të jepte ndihmë ushtarake për Ukrainën përpara operacionit pushtues dhe vazhdoi projektin Nordstream II duke mos ndjekur sugjerimet e SHBA-së, njoftoi duke bërë një kthesë të fortë në vendimmarrjen e tij se, do të krijohej një fond ushtarak prej 100 miliardë euro dhe 2% e PBB-sëgjermane tani do t’i kushtohej shpenzimeve ushtarake.
Gjermania ndryshoi gjithashtu praktikën e mos dërgimit të armëve në një zonë konflikti, duke i ofruar Ukrainës pajisje vdekjeprurëse si armë antitank dhe raketa Stinger.Gjithashtu, është pezulluar certifikimi i projektit Nordstream II, i cili planifikohet të dyfishojë gazin natyror rus që vjen në Gjermani. Për më tepër, këto vendime, të cilat do të çonin në një ndryshim rrënjësor në politikën e jashtme të kujdesshme dhe praninë e kufizuar ushtarake që ndoqi Gjermania pas Luftës së Dytë Botërore, u morën nga një qeveri koalicioni me parti pro-pacifiste të politikës së jashtme.
Me fjalë të tjera, ndërsa pushtimi i Rusisë në Ukrainë siguroi unitetin e NATO-s, ai gjithashtu nxiti BE-në të reagonte në një mënyrë që nuk e kishte treguar kurrë më parë dhe zgjoi gjigantin e fjetur.
Sanksionet e vendosura nga BE do të detyrojnë jo vetëm Rusinë, por edhe vendet e BE-së të marrin masa. Përjashtimi ekonomik dhe financiar i Rusisë si dhe ndërprerja masive e tregtisë do të ketë pasoja negative.Përveç kësaj, disa vende të BE-së, të cilat janë shumë të varura nga Rusia për gaz natyror dhe naftë, po kërkojnë alternativa.Edhe pse zgjidhje të tilla si plotësimi i kërkesës me LNG në një afat të shkurtër si dhe zgjatja e kohëzgjatjes së termocentraleve bërthamore për të cilët ishte vendosur të braktiseshin në vitin 2022 janë në axhendën e Gjermanisë, kalimi drejt energjive të rinovueshme në afat të mesëm dhe afatgjatë duhet të përshpejtohet.
Kjo rrit më tej rëndësinë gjeopolitike të Marrëveshjes së Gjelbër Evropiane dhe lidhjen e saj me qëllimin e krijimit të autonomisë strategjike. Në fakt, BE-ja synon të krijojë planet e saj deri në fund të majit, e cila synon të eliminojë varësinë nga Rusia në gaz natyror, naftë dhe qymyr deri në vitin 2027.
Zhvillimet pas pushtimit të Ukrainës i imponojnë BE-së përgjegjësi të tjera përtej ndikimeve ekonomike dhe dhënies së mbrojtjes së përkohshme për refugjatët ukrainas.
Ne mund t’i shqyrtojmë këto përgjegjësi në tre trajta. Së pari, roli që mund të luajë BE-ja në drejtim të sigurisë evropiane; së dyti, evolucioni i politikës së zgjerimit të BE-së; e treta është formësuar rreth kuptimit të Evropës dhe pozicionit të saj në botë.
Si mund të ndryshojë politika evropiane e sigurisë?
Pushtimi rus i Ukrainës filloi një proces të pakthyeshëm përsa i përket sigurisë evropiane. Suksesi i Rusisë në këtë lëvizje pushtuese, apo lufta që vazhdon pafundësisht, përparimi i saj me përplasje në rrugë dhe copëtimi i integritetit të Ukrainës janë mundësitë që mund të përbëjnë problemin më të madh për sigurinë e BE-së.
Skenari më i mirë për BE-në është që përpjekjet diplomatike të shpërblehen dhe që një armëpushim të vijë pa kosto të mëtejshme. Megjithatë, ky skenar nuk ka gjasa të ndodhë së shpejti. Ky kërcënim i menjëhershëm i sigurisë forcoi NATO-n në radhë të parë dhe rifuste rëndësinë e garancisë së sigurisë dhe ombrellës mbrojtëse të NATO-s,aq shumë sa anëtarësimi në NATO është diskutuar seriozisht në Suedi dhe Finlandë, të cilat nuk e kanë përfshirë anëtarësimin në NATO deri më tani në axhendën e tyre.
Megjithatë, nëse jo në afat të shkurtër, është një domosdoshmëri e rëndësishme që BE-ja të marrë një rol më të madh për mbrojtjen evropiane në të ardhmen e afërt. Duke vendosur kontrollin dhe stabilizimin e Kinës në qendër të strategjive të saj globale, Shtetet e Bashkuara kanë shprehur prej kohësh kërkesën që aleatët evropianë të rrisin shpenzimet e tyre të mbrojtjes dhe të marrin më shumë përgjegjësi për sigurinë. Në dritën e ngjarjeve të fundit, është bërë një domosdoshmëri e pashmangshme për të hedhur një hap në këtë drejtim.
Vendimi i lartpërmendur i Gjermanisë mund të interpretohet edhe si një hap i rëndësishëm në këtë drejtim. Ideja e forcimit të politikës së mbrojtjes dhe sigurisë së BE-së dhe formimit të një ushtrie të përbashkët evropiane, e cila u propozua më parë nga presidenti francez Macron dhe u soll në axhendë nga presidenti i Komisionit von der Leyen në fjalimin e saj për Gjendjen e Bashkimit Europiam në 2021 tani mund të zbatohet. Në fjalimin e saj, von der Leyen vuri në dukje mungesën e vullnetit politik:
Ju mund të keni fuqitë më të avancuara në botë,por çfarë dobie ka nëse nuk jeni gati t’i përdorni ato? Deri më tani, nuk ishte vetëm mungesa e kapacitetit që na mbante prapa; Ishte mungesë vullneti politik. Nëse zhvillojmë këtë vullnet politik, mund të bëjmë shumë në nivel të BE-së.”
Pushtimi rus i Ukrainës mund të plotësojë këtë mungesë të vullnetit politik dhe ta bëjë BE-në të shkojë përtej fuqisë së butë dhe të zbulojë elementë të fuqisë së fortë për herë të parë.
Natyrisht, dhimbjet e rimëkëmbjes ekonomike pas pandemisë dhe stanjacioni i shkaktuar nga përjashtimi ekonomik i Rusisë do të reflektohen në shpenzimet ushtarake. Për më tepër, krijimi i një industrie të përbashkët mbrojtëse dhe një force të përbashkët ushtarake do të jetë një zgjidhje më ekonomike dhe racionale, pasi do të sjellë ndarjen e barrës dhe ndarjen e kostos si një përpjekje totale në të cilën do të kontribuojnë të gjitha Shtetet Anëtare.
Si mund të evoluojë politika e zgjerimit të BE-së?
Çështja e dytë ka të bëjë me efektet e krizës në Ukrainë në aspektin e politikës së zgjerimit të BE-së dhe kufijve të BE-së.
Deri më tani, Ukraina ka qenë në fqinjësinë e BE-së dhe Partneritetin Lindor, dhe ka ruajtur kryesisht marrëdhëniet e saj me BE-në përmes Partneritetit dhe Zonës së Tregtisë së Lirë të Thellë dhe Gjithëpërfshirëse.Presidenti Yanukovych, i cili refuzoi të nënshkruajë Marrëveshjen e Asociimit me BE-në, u shkarkua në vitin 2014 pas protestave të gjera. Presidenti i mëparshëm i Ukrainës, Poroshenko, miratoi një amendament kushtetues që përfshinte objektivin e vendit të tij për anëtarësimin në BE dhe NATO në vitin 2019.
Aplikimi i Ukrainës u pasua nga Gjeorgjia dhe Moldavia, të cilat janë gjithashtu vende të Partneritetit Lindor. Nga njëra anë, këto aplikime zbuluan rëndësinë dhe domethënien e vazhdueshme të BE-së për këto vende, të cilat ishin objektivi i politikave ekspansioniste të Rusisë.Nga ana tjetër, ishte një sfidë e re për BE-në, e cila deri më tani nuk ka ofruar perspektivë anëtarësimi për vendet në fjalë dhe ka marrë në konsideratë zonën e fqinjësisë, e cila përfshin bashkëpunimin e ngushtë, liberalizimin e vizave, tregtinë e lirë dhe integrimin në të vetmin treg, përveç anëtarësimit.
Përgjigjja ndaj këtyre vendeve si “Ju nuk i përmbushni kriteret e anëtarësimit” ose më keq, “Kërkesa juaj u refuzua për arsye gjeografike” jo vetëm që do të inkurajonte liderin rus Putin, por do të ndikonte negativisht në elasticitetin e Ukrainës. Megjithatë, drejtimi i një procedure të shpejtë siç kërkohet do të ishte e padrejtë për vendet kandidate, përfshirë Turqinë, të cilat janë ende në pritje. Të thuash “Le të fillojmë procesin dhe të tjerat, në dashtë Zoti” do të thotë të krijosh ëndrra dhe pritshmëri boshe.Teksa Parlamenti Europian u mblodh pas aplikimit të bërë më 28 shkurt, ka pasur momente tejet emocionuese. Ndërsa Zelensky, i cili iu drejtua parlamentit përmes video-konferencës, u duartrokit, përkthyesi që përktheu fjalët e Zelensky nuk mund të mos qante.
Presidentja e PE Roberta Metsola deklaroi se BE-ja do të punojë së bashku me Ukrainën në rrugën e anëtarësimit dhe kujtoi se vendimi për t’u anëtarësuar duhet të pranohet nga 27 shtete anëtare. Duke iu drejtuar Parlamentit, presidentja e Komisionit Europian, von der Leyen tha: “Ky popull që mbron me guxim vlerat tona europiane, i përket familjes sonë europiane” dhe deklaroi përgjegjësinë e BE-së me këto fjalë:
“Ky është një moment fatal për Evropën. Më lejoni të citoj nga editoriali i Kyiv Independent, një gazetë ukrainase e botuar disa orë para fillimit të pushtimit: “Kjo nuk ka të bëjë vetëm me Ukrainën. Është një konflikt midis shtetit të së drejtës dhe shtetit të armëve, demokracive dhe autokracive, një rend i bazuar në rregulla dhe një botë me agresion të zhveshur. Mënyra se si ne do t’i përgjigjemi asaj që bën Rusia sot, do të përcaktojë të ardhmen e sistemit ndërkombëtar. Fati i Ukrainës është në rrezik. Përveç kësaj, fati ynë është në rrezik. Ne duhet të demonstrojmë forcën e demokracive tona; Ne duhet të demonstrojmë fuqinë e popujve që zgjedhin lirisht dhe në mënyrë demokratike rrugën e tyre të pavarur. Kjo është shfaqja jonë e forcës.”
Aplikimet për anëtarësim të tre vendeve u diskutuan në samitin jozyrtar të BE-së të mbajtur në Versajë në 10-11 mars.
Në Deklaratën e Versajës të lëshuar si rezultat i samitit, liderët i bënë thirrje Rusisë që menjëherë dhe pa kushte të ndalojë operacionin ushtarak dhe të tërheqë forcat e saj nga territori ukrainas dhe thanë se Evropa nuk do ta lërë të qetë popullin ukrainas. Ambicia evropiane e Ukrainës u njoh, Komisioni Evropian u ftua të formonte opinionin e tij për këtë kërkesë. U tha se Ukraina i përket familjes evropiane dhe do të mbështetet në rrugën e saj drejt Evropës.
Për më tepër, Komisioni u ftua të formonte pikëpamjet e tij për aplikimet e Moldavisë dhe Gjeorgjisë.
Përballë tentativës së pushtimit të Rusisë, paqëndrueshmërisë në rritje dhe kërcënimeve të sigurisë, liderët e BE-së vendosën të ndërmarrin veprime për të ndërtuar sovranitetin e Evropës, për të reduktuar varësinë e saj dhe për të marrë më shumë përgjegjësi për sigurinë e saj, për të zhvilluar kapacitetin e saj mbrojtës, për të reduktuar varësinë nga energjia dhe për të ndërtuar një baza më të forta ekonomike.Ndërsa BE-ja reagon fuqishëm ndaj pushtimit të Ukrainës nga Rusia, ajo po hyn në një proces që do të ndryshojë rrënjësisht marrëdhëniet e saj me rrethin e ngushtë. Mund të thuhet se rrjedha e historisë për Evropën po përshpejtohet. BE-ja ka qenë shumë e kujdesshme në lidhje me rekrutimin e anëtarëve të rinj kohët e fundit.Veçanërisht pas procesit të zgjerimit në 2004 dhe 2007, tendenca e disa shteteve anëtare si Polonia dhe Hungaria për t’u larguar nga vlerat evropiane dhe për t’u bërë autoritare, si dhe vështirësia për të mbrojtur integritetin e brendshëm të Bashkimit, i cili ka një numër në rritje. e anëtarëve, dhe për të vepruar me një zë të vetëm, bëri që proceset e rekrutimit të anëtarëve të rinj të ngadalësoheshin. Kjo ishte e vërtetë jo vetëm për Turqinë, procesi i negociatave të së cilës në fakt ishte ndalur, por edhe për vendet e tjera kandidate në Ballkan.
Me zhvillimet e fundit, politika e zgjerimit të BE-së në letargji ringjallet. Padyshim që anëtarësimi i këtyre tre vendeve në BE nuk do të paraqitet në një pjatë të artë.
Megjithatë, një proces zgjerimi që inkurajohet, duke iu përmbajtur kushteve dhe objektivave të qarta, ku përparimi shpërblehet dhe anëtarësimi demonstrohet si një qëllim i arritshëm në fund të procesit, do t’i mundësojë BE-së të rivendosë fuqinë e saj transformuese në mjedisin e saj të afërt.
Si mund të forcohet kuptimi dhe roli global i BE-së?
Së fundi, le të shohim implikimet e pushtimit të Ukrainës për kuptimin e Evropës dhe BE-së dhe rolin e saj si një aktor global. Ringjallja e procesit të zgjerimit dhe rifitimi i fuqisë transformuese të BE-së padyshim do të kërkojë që BE-ja të hyjë në një reformë strukturore.Përveç përpjekjeve të këtyre vendeve për të përmbushur kriteret e anëtarësimit në BE, integrimi në BE duhet gjithashtu t’i nënshtrohet një reforme gjithëpërfshirëse, në mënyrë që pritshmëritë e anëtarësimit të Ukrainës, Moldavisë dhe Gjeorgjisë, si dhe vendeve të tjera kandidate, të mos mbeten pa përgjigje.
Përndryshe, nuk është e mundur që BE-ja të vazhdojë rrugën e saj me më shumë se 30 anëtarë, edhe me strukturën e saj aktuale, duke pasur vështirësi në marrjen e vendimeve për çështje kritike dhe duke pasur vështirësi për shkak të disa shteteve anëtare që veprojnë në kundërshtim me vlerat e përbashkëta.
Si mund të jetë BE-ja një burim frymëzimi për vende si Ukraina, në luftën kundër autokracisë dhe një busull në udhëtimin drejt demokracisë, si dhe të jetë efektive dhe e shpejtë në fusha të politikave si ekonomia, tregtia, klima, tregu rendi, dixhitalizimi, politika e jashtme dhe e sigurisë, mbrojtja dhe energjia? dhe mund të vazhdojnë të jenë një model praktik qeverisjeje që mund të marrë vendime të përbashkëta. Me fjalë të tjera, a mundet BE-ja të ketë sukses në tërheqjen e zemrave dhe mendjeve?
BE-ja mund t’i përgjigjet kësaj sfide vetëm nëse kryen reforma institucionale. Mund të jetë e mundur të rivlerësohet Konferenca në vazhdim për të Ardhmen e Evropës në dritën e zhvillimeve të shkaktuara nga kriza e Ukrainës dhe të trajtohet në një mënyrë që mund të çojë në një proces të ri rishikimi të Traktatit.
Modelet integruese të BE-së, të cilat përballen me koncepte të ndryshme si integrimi i diferencuar, Evropa me shumë shpejtësi, përparimi me shpejtësi të ndryshme dhe integrimi në shkallë të ndryshme mund të dalin sërish në plan të parë.
Sot, përmes zgjerimit të modelit që BE-ja e quan integrim të diferencuar të brendshëm dhe të jashtëm, një grup vendesh udhëheqëse në integrimin e thelluar si eurozona dhe zona Shengen shkojnë drejt një modeli më të ngushtë integrues, ndërsa Ukraina, Moldavia, Gjeorgjia e disa të tjera. vendet kandidate janë më pak të integruara, mund të anëtarësohen në BE në shkallën e integrimit.
Për shembull, ide të tilla si “partneriteti kontinental”, i cili doli në pah gjatë procesit të Brexit dhe solli në plan të parë një Bashkimi Evropian më të gjerë, i cili do të përfshijë vende të tilla si Mbretëria e Bashkuar, Turqia dhe Ukraina që u larguan nga BE, mund të bëhen sërish funksionale.
Ky test do të përcaktojë edhe kuptimin e BE-së në shekullin e ri. Rëndësia e BE-së si një model alternativ dhe një aktor global kundër modeleve autoritare si Rusia dhe Kina, si dhe SHBA, do të varet nga ripërcaktimi i saj.
About Post Author
