Gezim Llojdia:Scanderbeide i Margaret Sarrocchi

Si poema e pare epike ne Itali ne vitet 1600 shkruar nga nje grua u frymezua nga heroi kombetar Shqiptar

GEZIM Llojdia

Një autore italiane studiuesja Olimpia Gargano merr në shqyrtim poemën epike duke sjell imazhe të botimit nga bibliotekat më të hershme italiane.Poema e parë epike shkruar nga një grua u frymëzua nga heroi Kombëtar shqiptar

Poema e parë epike, shkruar nga një grua u frymëzua nga heroi Kombëtar shqiptar, Giorgio Castriota Skënderbeu: Scanderbeide i Margaret Sarrocchi, shkruan Olimpia Gargano, studiuese e njohur italiane , duke vijuar më tej me shqyrtimet e poemës. Botuar në Romë në vitin 1606, i ndarë në 23 këngë për një total prej l250 faqe.

Scanderbeide,tregon Skënderbeun në kryengritje kundër Sulltan Muradit II për të marrë timonit e popullit të tij, të cilët luftuan për pavarësinë e tyre, për 25 vjet.

Shqyrtimi i Olimpia Gargano është interesant edhe për faktin se për të dhënat, që sjell deri më sot janë gati të panjohura. Burimi kryesor i Scanderbeide, thotë Gargano, është historia :”De vita et gestis Scanderbegi,Epirotarum principis” e Marin Barletit, shkruar në latinisht dhe botuar në Romë në dekadën e parë të shekullit XVI.

Kjo poemë e shkruar nga Margaret Sarrocchi (është një autore italiane), e cila e ka shkruar në rimën e tetë(Sipas skemës ABABABCC).Pikërisht e kësaj dore është poema epike kushtuar heroit shqiptar.Gargano thotë:Edicioni i fundit u botua në vitin 1623, gjashtë vjet pas zhdukjes së autores së poemës( pra largimit tokësor të saj,shkurt koha e vdekjes së e saj).

Bëhet fjalë për kohën e ribotimit të poemës e cila u ribotua,kur autorja e saj ,kishte vdekur. Lidhur me ribotimet duhet thënë se : “Nuk janë të ndryshme kopjet, thotë Gargano, që ruhen në mënyrë prestigjioze te Bibliotekat evropiane, një nga të cilat (janë disa imazhe në këtë artikulli) ruhet në fondin e çmuar të Bibliotekës Aprosiana e Ventimiglia, e cila është ndër bibliotekat më të lashta publike italiane.

Jehona Scanderbeide

O. Gargano thotë:”Shumë e popullarizuara nga bashkëkohësit në mesin e saj, Scanderbeide ka qarkulluar gjerësisht në literaturën evropiane të shekujve të fundit, dhe sipas të gjitha gjasave ka kontribuar, për të ndikuar në ndërtimin e karakter letrar të Skënderbeut në poezi të shumta dhe prozë, që i janë dedikuar nëpër Evropë, ndërmjet shekujve të shtatëmbëdhjetë dhe tetëmbëdhjetë.

Disa vjet më parë, Universiteti i Chicago ka publikuar një version në prozë të Scanderbeide.

Në parathënie, shkurtimisht thuhet se:” Scanderbeide e Margherita Sarrocchi është një poemë, për luftën e rezistencës së George Skenderbeu, princ shqiptar, kundër sulltanëve osmanë ndërmjet viteve 1443-1468. Kërkesa e saj në historinë letrare, tani mund të supozohen të arsyeshme, do të pushojë mbi kontributin e saj origjinal dhe të rëndësishëm në poezinë e luftës dhe për përfaqësimin e konflikteve politike.

Së pari :” shkruar si poezi epike historike nga një grua, ajo u shfaq në një projekt të pjesshëm në vitin 1606 dhe u botua në formën e të plotë pas vdekjes në vitin 1623.

Në zgjedhjen e një fushate ushtarake, që mbahen ngjarjet aktuale relevante të politikës bashkëkohore, Sarrocchi trajton vetëm një zhanër, që më shumë se çdo tjetër duket të jetë kompetencë e njerëzve, por edhe ka guxuar të zgjidhi një çështje potencialisht ndaj duke u formuar në formë poetike. Dekadat, që paraprijnë publikimin e Scanderbeide kishte qenë një periudhë me interes të madh teorik, në të cilën fushëveprimi dhe legjitimiteti i të gjitha zhanreve letrare, si poezi heroike në veçanti, u peshuan kërkuese.

Sarrocchi ishte një njeri i famshëm në kohën e saj dhe mbetet edhe sot një përjashtim në historinë e grave shkrimtarëve të hershme moderne për nivelin e kompetencës, që ajo e ka arritura dhe për lehtësinë me të cilën meriton të lejohet për të lëvizur në qarqet letrare romake dhe sociale.

Shumë burra të shquar, të cilët mund ta kene vëzhgojnë nga afërj, shprehën habi për shkallën e njohurive të saj, cilësinë e talentin e sa,j poetik dhe ekspertizën e shkathët me të cilën, ajo ka qëndruar testin e shqyrtimit kritik në mbledhjet dhe në tubimet e akademikëve.

Gian Vittorio Rossi, një shkrimtar dhe kritik i prestigjit, një satirist i paepur i të gjithë poetëve dhe intelektualëve bashkëkohorë, në 1645 shkroi duke e lavdëruar atë në terma të qarta, si një grua e kapaciteteve të pazgjidhura dhe si e vetmja , që ka përfunduar një poemë.

Sipas Gian Vittorio Rossi,:” Margherita ka kërkuar qw ” shtëpia e saj të jetë jo vetëm një altar për të gjitha artet e bukura, por edhe një orakull i filozofisë, teologjisë dhe të gjitha disiplinat e bukura dhe madje edhe të gjitha virtytet.”

Në pikëpamje të kufizimeve të imponuara mbi gratë në epokën post-Tridentine, suksesi Sarrocchi është i mistershme, por kjo mund të shpjegohet në kontekstin e rigjallërimit të jetës romake në kapërcyell të shekullit.

Ajo ka marrë pjesë në diskutimet e njerëzve të tjerë , ajo ka ndërmjetësuar në mosmarrëveshjet e tyre, dhe ajo mirëkuptohet se çdo gjë që ajo, u kishte thënë ishte, që të merret si një përgjigje e orakullit të Delfit.”Dyert e akademitë prestigjioze, ju hapën më shpejt asaj. Në agim të shekullit, akademia ka shijuar favor më të madh në mesin e avantgardës romake . Sarrocchi ishte një nga anëtarët e hershme, ajo u bashkua me të rreth vitit 1602 dhe qëndroi aktive për disa vite. Rossi shkruan: “Unë e pashë atë shpesh se si ajo recitoi poezi shumë elegante me mbaresa të mprehta aforistik, ndaj admirim të përgjithshëm të audiencës .”

Nga Piemontes, Agostino della Chiesa, i pranishëm në disa prej leksioneve te Sarrocchit gjatë vizitave në Romë, gjithashtu dëshmoi për të mësuarit e saj të jashtëzakonshme dhe aftësive. Sipas Nicolò Toppi, ajo ka habitur edhe akademikët më të mira në Napoli, duke recituar hartimet e saj poetike dhe, në raste të tjera, duke diskutuar pyetje filozofike. Sarrocchi ishte gruaja e parë të jetë një anëtare e rregullt e Akademisë dhe kuptohet, mori krenari të madhe në aftësinë e saj për të shkëlqyer në kuvendet e burrave të mësuar, si askush e seksit të saj, nuk kishte pasur mundësi për ta bërë këtë më herët.

Kush ishte autorja e Scanderbeide

Disa fakte janë të njohura në lidhje me familjen Sarrocchi dhe jetën e hershme. Ajo ka lindur në Napoli rreth vitit 1560 në një familje të klasës së mesme me kushte ekonomike ,thotë Gargano që e kishte origjinën në Gragnano, një qytet i vogël pranë Castellamare di Stabia. Babai i saj, Giovanni Sarrocchi, vdiq para kohe, dhe përgjegjësia për arsimin e Margheritës ishte marrë përsipër nga kardinali Guglielmo Sirleto, një studiues i shquar, kujdestar dhe kryeadministrator i Bibliotekës së Vatikanit, një njeri i interesuar fort në edukimin e rinisë katolike. Pas vendosjes së saj në manastirin e Santa Cecilia në Trastevere, G. Sirleto panë që Margherita do marri mësim në klasë të parë në artet liberale dhe shkencat. Mësuesi i saj në poezi latine dhe italiane ishte Rinaldo Corso, një mësues me reputacion dhe një autor pjellor i librave mbi letërsinë , teologjinë, dhe ligjinë, i cili kishte shkruar edhe një tekst shumë të suksesshëm të gramatikës italiane.

Si një traditë të mirë të kohës, u edukua në Arte që do të thotë në rrjedhën e studimeve të plota, që varionin nga literatura klasike dhe shkenca moderne, duke përfshirë disiplina të tilla si: gjeometri, retorikë,astronomi dhe muzikë.

Kultura e saj unike ka bërë kështu, që nga mosha e hershme të futet fuqishëm në këto disiplina. Mësoi matematikën, përveç disiplinave të tjera të tilla si retorikës greke, së pari në Collegio Romano, nga 1.600, në Universitetin “La Sapienza” të Romës.

Shënimet biografike të lëna nga disa nga bashkëkohësit e saj dëshmojnë, në fakt, se Sarrocchi ishte shembullor jo vetëm në shkencat humane, të cilat parashohin një argumentim të plotë në lëndët klasike dhe në disiplinat e trivium dhe quadrivium, por edhe në matematikë, e cila ishte pjesë e sapoformuar në Ratio Studiorum në të gjitha kolegjet jezuite. Familja Colonna, në dhomat e saj mblodhi eksponentët më të rëndësishme të kulturës evropiane. Vlerësuar si një ogur, Margherita u prezantua për anëtarët e familjes së fuqishme Kolona, pallati i të cilëve , si ato të shumë të tjera aristokratëve ishte bërë një vend takimi për artistët dhe shkrimtarët.

Në vitin 1602,gruaja e pare, që do të pranohen në një akademi letrare, u bashkua me Akademinë, mes anëtarëve, të të cilëve ishin edhe Giovan Battista Marino, dell’Adone.(Ka këtë biografi: Napoli, 14 tetor 1569 – Napoli, 26 mars 1625) ishte një poet dhe shkrimtar italian. Ai është konsideruar si përfaqësuesi i poezisë baroke në Itali. Ndikimi i tij mbi shkrimtarët italianë dhe të huaj të shekullit të shtatëmbëdhjetë ishte i madh).

Sarrocchi mësoi matematikë dhe gjuhë greke në Universitetin e Romës “La Sapienza”, dhe mbikëqyri seksionin e lashtë grek të Bibliotekës së Vatikanit. Shkroi libra. Aktualisht besohet se tani është e humbur, tema e shkencës dhe teologjisë. Diskutimin e çështjeve shkencore me albanologët kryesorë të kohës dhe ishte në përgjigje me Galileo Galilei, të cilit i dërgoi një kopje të Scanderbeide, duke kërkuar mendimin e tij për strukturat e përgjithshme të poemës.

Gjendja në Itali në fillim të shekullit të shtatëmbëdhjetë, kur osmanët vazhduan ekspansionizmin, perceptohet si një kërcënim pavarësisht fitores së Lidhjes së Shenjtë kundër turqve në Betejën e Lepantit, një karakter si Skënderbeut,( i dhanë titullin e Athleta Christi nga Pontiffs romak), ka ushtruar në sytë e katolikëve një kujtesë të fortë simbolike.