Gëzim Llojdia
1.
900 vjet më parë, burimet historike prekin një temë misterioze:është zhdukur hëna.
Fillojmë me këtë dhënë nga një shkrues në Anglinë mesjetare. Duhet të ketë qene viti 1110 A.D ose diçka më pak rreth dy vite 1108. A.D. Pra, ai shkruesi në Anglinë mesjetare ka thënë :”vit katastrofik”.
Reshjet e mëdha të shiut dëmtuan të lashtat, uria shkatërroi tokën dhe, sikur të mos ishte aq e keqe, në një natë me fat në maj, Hëna thjesht u zhduk nga qielli.Vijon më tej po ky shkrues anonim:
“Në natën e pestë në muajin maj u shfaq hëna, që shkëlqente në mbrëmje, dhe më pas nga pak e pak drita e saj u zvogëlua”, shkruante shkruesi pa emër në dorëshkrimin anglo-sakson të njohur si Kronika Peterborough.
“Sapo erdhi nata, ajo u shua plotësisht me mbytje, sa nuk u pa as drita, as rruzulli, as asgjë. Çfarë shkruan më tej?Retë nuk ishin problemi, po të ishin, thotë shkruesi, nuk do të vazhdojë të përshkruaj se sa të ndritshme dhe të shndritshme u shfaqën yjet ndërsa Hëna venitej nga pamja. As hëna nuk ishte e eklipsuar nga hija e Tokës nëse do të ishte, ngjyrosësi i qiellit do të kishte parë orbën të bëhej një “hënë gjaku” bakri, dhe jo një vend i egër i zbrazët në qiell…
Dëshmitari ka vrojtuar ikjen misterioze të hënës tonë.
2.
Pra, çfarë e bëri Hënën të zhdukej në një vit tashmë të mjerë?
Sipas një studimi të botuar më 21 prill në revistën Scientific Reports, shpjegimi për aktin misterioz të zhdukjes së Hënës dhe po atë vit, verën e shkatërruar nga shiu që pasoi mund të jenë një dhe e njëjta gjë,pra shkaktarë ishin vullkanet.
Si qenkan shkaktarë vullkanet në tokë që, kanë zhdukur hënën në qiell?
Apo metalet, që përmbajnë vullkanet, që kanë zhdukur hënën?
“Fenomenet optike atmosferike të shoqëruara me aerosole vullkanike me lartësi të lartë kanë tërhequr vëmendjen e kronikanëve ,që nga kohërat e lashta,” kanë shkruar autorët e studimit.
“Vlerësimi i kujdesshëm i shënimeve të bërthamës së akullit tregon për shfaqjen e disa shpërthimeve vullkanike nga distanca të ngushta”, të cilat mund të kenë ndodhur në Evropë ose Azi midis viteve 1108 A.D. dhe 1110. A.D.
Citojmë më tej studiuesit:Ato ngjarje vullkanike, të cilat studiuesit i quajnë një “grumbull të harruar” shpërthimesh vullkanike sepse ato ishin dokumentuar jo rrallë nga historianët në atë kohë, mund të kenë lëshuar retë e bukura të hirit, që udhëtuan shumë nëpër botë, për vite me radhë.
Jo vetëm, qe një vello në lartësi të lartë të aerosoleve vullkanike të shpërthejë hënën, ndërsa linte shumë yje të pakontrolluar,siç përshkruan shkrimtari në Peterborough, por një seri shpërthimesh të mëdha mund të kishin prishur edhe klimën globale, shkruante studiuesi, duke shkaktuar ose përkeqësuar motin e ftohtë dhe të lagësht që e bëri jetën aq të mjerueshme në vitin 1110. A.D.Një shpërthim i këtillë, i cili ndodhi në Japoni në vitin 1108,A.D mund të fajësohen vullkanet, tha ekipi.
3.
Për provat e këtyre shpërthimeve “të harruara”,studiuesit shikuan bërthamat e akullit nga Grenlanda dhe Antarktida tuba të gjatë akulli antik, që mund të zbulojnë se si dukej klima globale në atë kohë, si dhe se çfarë lloj grimcash ishin lundruese përreth në atmosferë. Ekipi pa një rritje në aerosolet të sulfatit (një përbërës i hirit vullkanik) në të dy bërthamat midis viteve 1108 A.D dhe 1110 ,A.D duke sugjeruar, që stratosfera ishte spërkatur me tym nga një shpërthim i kohëve të fundit. Ekipi gjeti prova të mëtejshme të veprimtarisë vullkanike në unazat e pemëve që datojnë nga e njëjta periudhë. Unazat, të cilat ndryshojnë trashësinë si përgjigje ndaj modeleve të klimës, zbuluan se në vitin 1109 ishte një vit jashtëzakonisht i ftohtë, i lagësht në Evropën Perëndimore , një “anomali” klimatike e krahasueshme me efektet e disa shpërthimeve të tjera të mëdha vullkanike nga historia, thanë studiuesit. Ekipi gjithashtu gjurmoi 13 tregime narrative të motit të pafavorshëm, dështimit të të korrave dhe urisë nga ajo periudhë kohore, duke mbështetur më tej teorinë se një seri shpërthimesh vullkanike kishin përplasur klimën e Evropës.
“Burimet e këtyre shpërthimeve mbeten të panjohura,” shkroi ekipi, “megjithatë një shpërthim me një datë historike në këtë periudhë është ai i malit Asama në Japoni”.
Sipas një ditari, ekipi ekzaminoi, shkruar nga një burrë japonez midis viteve 1062 dhe 1141, shpërthimi i malit Asama në Japoninë qendrore, filloi në fund të gushtit viti 1108 dhe zgjati deri në tetor të po atij viti. Ky shpërthim, të cilën burri i shtetit e përshkroi si hedhje zjarr në qiell dhe duke i bërë fushat e afërta të papërshtatshme për kultivim, mund të kishte kontribuar me siguri në pikën e sulfatit në bërthamën e akullit të Greenland dhe të ndote qiellin me aerosole të mjaftueshme për të shkaktuar eklipsin dy vjet më vonë.(Një tjetër shpërthim i panjohur, i vendosur diku në hemisferën jugore dhe gjithashtu, që daton në vitin 1108, ka të ngjarë të kontribuojë në sulfatet në bërthamën e akullit të Antarktikut, shtuan studiuesit.)Ndërsa ky shpjegim mbështetet në shumë prova “indirekte”, studiuesit thanë, ajo ende ofron zgjidhjen më të mirë akoma për rastin e hënës, që zhduket.
4.
Duke vijuar me misterin e hënës i referohemi Janice Friedman, e cila shkruan:“… Nga mesi i ndarjes së tij, një pishtar që digjej, nxori një rrugë të gjatë, flakë, thëngjill dhe shkëndijë. Po ashtu, trupi i Hënës që ishte më i ulët, i shtrembëruar si i shqetësuar, dhe sipas fjalëve të atyre që e kishin parë me sytë e tyre, hëna e palpuar si një gjarpër i pumë. Pas kësaj, ajo u kthye në gjendjen e saj të duhur … “Hëna është pa dyshim, një nga objektet më enigmatike në qiell. Mijëra vjet më parë, qytetërimet e lashta vëzhguan qiellin, duke parë në frikë shokun besnik të Tokës. Që nga kohëra të lashta, hëna ka qenë gjithashtu objekt i miteve dhe teorive të komplotit. Të gjitha llojet e “gjërave” të çuditshme janë të lidhura të,thotë J.Friedman.Është interesante se në vitin 1178, një grup murgjish nga Canterbury vëzhguan sesi hëna :”‘shpërtheu papritmas” në “shkëndija”, duke marrë një aparancë, pra një pamje të zezë ’.Nëse shikojmë historinë e historisë, do të kuptojmë se kohërat e njeriut kanë qenë gabuar që ngjarjet astronomike kanë gabuar për shenja të mbinatyrshme. Në kohërat e lashta, këto ngjarje konsideroheshin gjithëpërfshirëse, dhe herë pas here, dritat e çuditshme të vëzhguara në qiell interpretoheshin si shenja të liga. Misteriozisht, më 18 qershor 1178, murgjit në Canterbury vëzhguan një pamje interesante. Ndërsa shikuan lart në qiell, ata dëshmuan një ngjarje tërheqëse të cilën e përshkruanin në përputhje me rrethanat .Këtë vit të Dielën para festës së Shën Gjon Pagëzorit, pas perëndimit të diellit kur u pa për herë të parë hëna, një shenjë e mrekullueshme u pa nga pesë ose më shumë burra të ulur përballë saj. Tani, ishte një hënë e re e qartë, siç ishte zakonisht në atë fazë, brirët e saj shtriheshin në lindje, dhe ja, papritmas, bri i sipërm u nda në dysh. Nga mesi i ndarjes së tij, një pishtar që digjej, nxori një rrugë të gjatë, flakë, thëngjill dhe shkëndijë. Po ashtu, trupi i hënës që ishte më i ulët, i shtrembëruar si i shqetësuar, dhe sipas fjalëve të atyre që e kishin parë me sytë e tyre, Hëna e palpuar si një gjarpër i pumë. Pas kësaj, ajo u kthye në gjendjen e saj të duhur … “
About Post Author
