I-Kacalidha, në poezinë “Epifania e hënës,” përqafon një stil të avancuar poetik që pasqyron thellësinë dhe kompleksitetin e mendimit të tij artistik. Duke e analizuar këtë poezi në dritën e këtij stili, mund të vërejmë ngjashmëri dhe afëri të dukshme me veprën “Sonata e dritës së hënës” të Janis Ricos. Ky krahasim na ndihmon të kuptojmë më thellë mënyrën se si Kacalidha krijon një dialog të pasur midis simbolikës së hënës dhe ndjenjave njerëzore, një qasje që e pozicionon atë si një zë të rëndësishëm në letërsinë bashkëkohore. Duke eksploruar këto ngjashmëri, si dhe duke zgjeruar analizën për të përfshirë edhe krahasimin me poetë të tjerë të njohur si Odysseas Elytis dhe Safo, zbërthimi i kësaj poezie na ofron një pamje më të plotë të profilit poetik të Kacalidhës. Kjo na lejon të shohim se si ai jo vetëm që ndërvepron me traditën poetike evropiane, por edhe si kontribuon me një zë të veçantë dhe origjinal.
1.Në ngjashmëritë e dy poetëve përmendim së pari tematikën e hënës: Të dyja poezitë fokusohen në temën e hënës dhe përdorin këtë natyrë simbolike për të ndërtuar një atmosferë të veçantë. Në “Epifania e hënës,” hëna është një simbol i thellë që shpesh përfshihet në imazhe dhe metafora, ndërsa në “Sonata e dritës së hënës,” hëna është një qendër ndriçimi dhe një element që ndihmon në krijimin e një atmosfere poetike. Për shembull, Kacalidha përdor vargje si “Gjithë natën rendnin kuajt e ëndrrave grap-grup me patkonjtë somnambul mbi çatinë e hënës,” që krijojnë një imazh të fuqishëm të hënës si një element magjik dhe të mistershëm. Ndërsa Ricosi, në vargjet e tij për hënën, thotë: “Drita e hënës që larë bregun, e qetë dhe e heshtur, si një lumë argjendi që rrjedh përmes natës,” duke krijuar një ndjenjë qetësie dhe bukurie të përjetshme.
2.Të dy poetët përdorin një stil të ngarkuar me imazhe të gjalla e metafora komplekse të nivelit të lartë për të ndërtuar një përvojë estetike. Stili i Kacalidhës në “Epifania e hënës” dhe ai i Janis Ricos në “Sonata e dritës së hënës” ndajnë një përdorim të pasur të simbolikës dhe figurave stilistike që ndihmojnë në krijimin e një atmosfere poetike të veçantë. Kacalidha shkruan: “Sy tmerrësisht të ngrirë prej boe e maceje zhbironin metafizikën e natës,” duke sjellë një ndjenjë të fortë misteri dhe introspektivës. Ndërsa Ricosi përdor vargjet: “Hëna ngrihet mbi ullishtet e lashta, një simbol i përjetësisë në peizazhin grek,” duke e vendosur hënën në kontekstin e një peisazhi të përjetshëm dhe të ndritur.
3.Megjithatë, të dy poetët kanë dallime në disa aspekte. Kështu “Epifania e hënës” e Kacalidhës është e ngarkuar me ndjenjë të thellë filozofike e reflektive, dhe e përdor hënën si një mjet për të eksploruar dhe shfaqur një botë të brendshme komplekse dhe ndjenja të ndryshme. Në të kundërt, “Sonata e dritës së hënës” e Ricos ka një qasje më muzikore dhe harmonike, duke u fokusuar më shumë në aspekte të ndriçimit dhe bukurisë që sjell hëna. Kacalidha shprehet: “Kupolë qiellore një pëllëmbë mbirë, mbi rrënjët e shenjtërimit,” duke sjellë një ndjenjë përjetësie dhe shenjtërie. Ricosi, në anën tjetër, përdor një qasje më të strukturuar dhe ritmike për të shfaqur bukurinë e hënës.
4.Stili dhe strukturimi i poezive është i ndryshëm. Te Kacalidha poezia ka rrjedhshmë -ri të lirë dhe përdor një stil që ngjason me poezinë në prozë, duke integruar elementë narrativë dhe deskriptivë në një mënyrë të ndërlikuar. Në anën tjetër, “Sonata e dritës së hënës” e Ricos ka një strukturë më të organizuar dhe një qasje më muzikore në paraqitjen e ndriçimit dhe bukurisë së hënës, duke përdorur një stil më ritmik dhe harmonik.
Megjithë atë të dyja poezitë, “Epifania e hënës” e Kacalidhës dhe “Sonata e dritës së hënës” e Janis Ricos, janë shembuj të nivelit të lartë artistik dhe kontribuojnë në mënyrë të veçantë në poezinë evropiane. Në “Epifania e hënës,” Kacalidha ofron një qasje unike dhe të ndërlikuar ndaj temës së hënës. Poezia e tij shquhet për përdorimin e një stili të lirë dhe filozofik, duke përdorur imazhe dhe metafora të pasura për të ndërtuar një atmosferë të thellë dhe reflektive. Kacalidha krijon një përvojë të pasur estetike, duke eksploruar tema të tilla si metafizika, ndjenja dhe natyra e shenjtëruar. Kontributi i tij në poezinë evropiane qëndron në aftësinë për të integruar elementë të filozofisë dhe reflektimit në një stil poetik të avancuar, që i ofron lexuesit një përvojë të veçantë. Përdorimi i imazheve të ndërlikuara dhe një strukturë e lirë e poezisë e bën atë të dallueshëm në peizazhin poetik evropian.
Ndërkohë, “Sonata e dritës së hënës” e Janis Ricos është shembull i shkëlqyer i përdo-rimit të strukturës muzikore dhe harmonisë në poezi. Ricos ndihmon në zhvillimin e një qasje të organizuar dhe ritmike në shfaqjen e bukurisë dhe ndriçimit të hënës. Poezia e tij i kushton rëndësi strukturës dhe harmonisë në krijimin e një atmosfere poetike, ritmike dhe të harmonishme. Kontributi i Ricos në poezinë evropiane qëndron në aftësinë për të përdorur një qasje muzikore dhe strukturuese që kontribuon në thellimin e temës së hënës dhe në krijimin e një përvoje estetike që është e bukur dhe e qartë. Ai ndihmon në pasurimin e peizazhit poetik evropian me një qasje që integron ritmin dhe harmoninë në mënyrë të avancuar.
II- Duke marrë shkas nga qasja me Ricosin, mendojmë se krahasimi i stilit poetik të Kacalidhes me poetët e tjerë të njohur që përdorin hënën si motiv qendror është një mënyrë e shkëlqyer për të thelluar analizën e poezisë “Epifania e hënës”. Pas qasjes me Ricosin, le ta shohim këtë në krahasim me poezinë e Odysseas Elitis dhe Safo, të cilët gjithashtu e përdorin simbolin e hënës dhe poezinë e të cilëve Kacalidha e ka shumë për zemër. Ja disa afërsi stilistike me veprat e Odysseas Elytis dhe Safo:
Odysseas Elytis, poeti grek fitues i Çmimit Nobel, shpesh përdor hënën në poezitë e tij për të krijuar imazhe të fuqishme dhe për të shprehur ndjenja të thella. Krahasimi i Kacalidhes me Elytis mund të tregojë disa ngjashmëri interesante:
1.Të dy poetët kanë një imagjinatë të pasur dhe përdorin imazhe të gjalla në poezi. Për shembull:
Kacalidha: “Gjithë natën rendnin kuajt e ëndrrave grap-grup me patkonjtë somnambul mbi çatinë e hënës.”
Elytis: “Drita e hënës që larë bregun, e qetë dhe e heshtur, si një lumë argjendi që rrjedh përmes natës.”
2.Të dy poetët përdorin simbolet e qëndrueshmërisë dhe përjetësisë:
Kacalidha: “Kupolë qiellore një pëllëmbë mbirë, mbi rrënjët e shenjtërimit.”
Elytis: “Hëna ngrihet mbi ullishtet e lashta, një simbol i përjetësisë në peizazhin grek.”
Hëna te të dy poetët përfaqëson përjetësinë dhe lidhjen me shenjtërinë, duke krijuar ndjenjë uniteti dhe koherence.
Safo, poetja e lashtë greke, e përdor hënën në shumë nga poezitë e saj për të shprehur ndjenja të dashurisë dhe nostalgjisë. Një krahasim me Kacalidhën mund të nxjerrë në pah disa aspekte të përbashkëta të stilit të tyre:
1.Të dy poetët ndajnë një sens të thellë romantizmi dhe nostalgjie:
Kacalidha: “S’janë gjë tradhtitë e trupit. Ç’t’i bësh tradhtisë së shpirtit që endet netëve nën hënë në gjirin e limonave.”
Safo: “Hëna ka perënduar dhe Plejadat; është mesnatë, dhe koha kalon, por unë fle e vetme.”
2.Të dy poetët e përdorin hënën për të shprehur ndjenja romantike dhe nostalgjike, duke evokuar kujtime të dashurisë dhe përjetimeve të së kaluarës. Ndjenja e misterit dhe introspektiva është gjithashtu e pranishme në poezitë e tyre:
Kacalidha: “Sy tmerrësisht të ngrirë prej boe e maceje zhbironin metafizikën e natës.”
Safo: “Hëna është jashtë, dhe yjet e rrethojnë, një dritë e butë në qiellin e errët, duke më bërë të mendoj për vendin tim në univers.”
Pra, hëna në poezitë e të dy poetëve krijon një atmosferë misterit dhe introspektive, duke inkurajuar lexuesin të reflektojë mbi jetën dhe ndjenjat e tij.
Këto krahasime tregojnë se, edhe pse Kacalidha, Elytis dhe Safo i përkasin periudhave dhe konteksteve të ndryshme, përdorimi i përbashkët i hënës si një simbol qendror i lejon ata të krijojnë poezi që janë të pasura në imagjinatë, ndjenja dhe reflektime të thella. Ndërkohë që Kacalidha ruan një qasje të veçantë dhe origjinale në stilin e tij, ai gjithashtu tregon ngjashmëri dhe afëri me poetët e mëdhenj evropianë si Janis Ricos, Elytis, madje dhe me poeten e antikitetit Safo. Kjo e bën atë një figurë të rëndësishme e të respektuar në letërsinë bashkëkohore, pasi kontribuon në pasurimin e kulturës poetike evropiane me një zë të freskët dhe të veçantë.
Mirëpo, pavarësisht afërisë me njeri tjetrin këta tre poetë kanë ndryshueshmëri ndërmjet tyre, e cila qëndron në qasjen ndaj hënës si motiv poetik, stilin e shkrimit dhe kontekstin kulturor e historik ku ata krijuan. Ja disa prej këtyre ndryshimeve kryesore:
1.Në kontekstin historik dhe kulturor të krijimtarisë së tre poetëve veçojmë se:
Safo ishte një poete e antikitetit grek, krijimtaria e së cilës është e rrënjosur në traditën e poezisë lirike. Ajo shkruante në një epokë ku poezia kishte një funksion të fuqishëm shoqëror dhe shpirtëror, dhe poezitë e saj përqendroheshin kryesisht në dashurinë, nostalgjinë dhe ndjenjat personale.
Odysseas Elytis krijoi në shekullin e 20-të, në një kontekst ku poetët grekë u përballën me tensione kombëtare dhe modernizmin. Elitis përdori simbolet e hënës dhe natyrës për të krijuar një poezi me elemente të kombëtarizmit dhe metafizikës, ku hëna shpesh përfaqësonte vazhdimësinë kulturore dhe përjetësinë.
Niko Kacalidha është një poet bashkëkohor shqiptar që ndërthur traditat poetike shqiptare me ato të letërsisë evropiane, duke e përdorur hënën si një mjet për të eksploruar ndjenjat filozofike dhe spiritualitetin. Në poezinë e tij, hëna shpesh shërben si një lidhje midis botës materiale dhe asaj shpirtërore.
2. Në kontekstin e stilit dhe strukturës që përdor secili, veçojmë:
Safo është e njohur për thjeshtësinë dhe intimitetin e vargut të saj lirik, ku hëna përdoret për të përsshfaqur ndjenjat personale dhe për të krijuar një lidhje të drejtpërdrejtë me emocionet e lexuesit. Vargjet e saj shpesh janë të shkurtra, të qarta dhe të mbushura me një ndjeshmëri të thellë emocionale.
Elytis përdor një stil më të gjerë dhe më të pasur figurativ, duke ndërthurur elemente të natyrës dhe simbolikës kombëtare greke me një poezi të strukturuar dhe të lirë. Hëna në poezinë e tij shpesh është pjesë e një peizazhi më të gjerë dhe të ndërlikuar simbolik që lidhet me identitetin dhe trashëgiminë kulturore.
Kacalidha ndërthur një stil të lirë dhe të ndërlikuar, duke përdorur vargje të gjatë dhe një gjuhë të pasur figurative. Ai kombinon elemente të poezisë lirike me ato të poezisë në prozë, duke krijuar një atmosferë të thellë filozofike. Hëna në poezinë e tij është një simbol kompleks që përfaqëson ndjenja të ndërlikuara dhe reflektime mbi ekzistencën.
3.Përdorimi i hënës si motiv ka ndryshim mes të tyre poetëve dhe konkretisht:
Safo përdor hënën kryesisht si një simbol romantik dhe nostalgjik, duke shprehur ndjenja të dashurisë, humbjes dhe dëshirës.
Elytis e përdor hënën si një element qendror në ndërtimin e peizazhit të tij poetik, duke e lidhur me motive kombëtare, përjetësinë dhe harmoninë natyrore.
Kacalidha e përdor hënën si një mjet për të eksploruar ndjenjat filozofike dhe spirituale, duke krijuar një lidhje midis botës së dukshme dhe asaj të padukshme, dhe duke i dhënë hënës një rol më të thellë dhe shumëdimensionale në poezinë e tij.
Kështu, edhe pse të tre poetët ndajnë një temë të përbashkët, secili prej tyre sjell një perspektivë të ndryshme dhe unike, duke reflektuar kontekste të ndryshme kulturo-re, historike dhe stilistike.
Këto krahasime tregojnë se, edhe pse Kacalidha, Elytis e Safo i përkasin periudhave dhe konteksteve të ndryshme, përdorimi i përbashkët i hënës si një simbol qendror i lejon ata të krijojnë poezi që janë të pasura në imagjinatë, ndjenja dhe reflektime të thella. Ndërkohë që Kacalidha ruan një qasje të veçantë dhe origjinale në stilin e tij, ai gjithashtu tregon ngjashmëri dhe afëri me poetët e mëdhenj evropianë, si Janis Ricos, Elitis, madje dhe me poten e antikitetit Safo. Kjo e bën atë një figurë të rëndësishme dhe të respektuar në letërsinë bashkëkohore, pasi kontribuon në pasurimin e kulturës poetike evropiane me një zë të freskët dhe të veçantë.
Në veçanti poezia “Epifania e hënës” është një shembull i shkëlqyer i talentit poetik të Kacalidhës dhe aftësisë së tij për të integruar elementë filozofikë dhe estetikë në krijimet e tij. Ky talent dhe kjo qasje unike e vendosin atë në një pozicion të lartë në letërsinë jo vetëm shqiptare, por edhe evropiane, duke e bërë atë një poet të kuotave të larta dhe një kontributor të çmuar në fushën e poezisë bashkëkohore.
Sarandë, më korrik-gusht 2024
