Sakip Cami:Halil Teodori: Troja fliste shqip


Halil Teodori: Troja fliste shqip

(Një vështrim ndryshe i “Iliadës” së Homerit, një vështrim ndryshe për Luftën e Trojës, një libër studimor me vlera për të sotmen dhe të ardhmen)

Nga Sakip Cami

Kjo luftë erdhi si rezultat i shkeljes së një kodi etik familjar, që edhe sot e kësaj dite është i pa tolerushem, thekson që në krye të herës autori.

Pas librit studimor të suksesshëm “Aleksandri i Madh”, ky është libri i dytë studimor për rrënjët e lashta të popullit tonë arbëror.
Poeti, shkrimtari dhe publicisti Halil Teodori pas një suksesi të pamohueshëm në këto fusha, me këto dy libra studimorë tregon më së miri seriozitetin e studimeve të tij. Autori me banim në Nju Jork të ShBA ka shfrytëzuar literaturën angleze dhe amerikane qindra vjeçare të Bibliotekës së qytetit ku banon.

Në librin e tij “Troy” fliste shqip, autori është mbështetur në poemat epike, Iliada dhe Odisea të Homerit të madh.
Do të ishte e pa mundur të shkruaje për historinë e luftës së Troy’s pa pasur si referencë Iliadën e Homerit, e cila konsiderohet prej kohësh si vepra e parë e madhe letrare, nënvizon autori.
Pellazgo – Ilirët ( dhe e gjithë ajo që është sot bota shqipfolse) studiuan nga afër Iliadën dhe, në një shkallë më të vogël, Odisenë. Ata thithën pikëpamjet e Homerit dhe i kaluan ato në civilizimin e mëvonshëm botëror. E gjithë ajo që Ilirët e lashtë dinin për Homerin, ishte se ai shkroi Iliadën dhe Odissenë. Ne nuk njohim më shumë prej tij sesa ata. Nuk është aspak e vërtetë që ai të ishte i verbër dhe i varfër por tashmë dimë se Ilirida Perendimore ishte vendlindja e tij.
Një brez më parë studiuesit mendonin se trojanët ishin grekë, si njerëzit që i sulmuan. Por provat e reja sugjerojnë të kundërtën.
Në 1871, Heinrich Schliemann mahniti botën me njoftimin se një tumë pranë hyrjes së Dardaneleve përmbante rrënojat e Trojës. Schliemann, i cili u mbështet në punën paraprake të Frank Calvert, ishte një amator i frymëzuar, nëse edhe diçka si një mashtrim. Por arkeologët e trajnuar që e kanë ndjekur me qindra, në 130 vjet që nga atëherë, i kanë vendosur gërmimet mbi një bazë të fortë dhe shkencore.
Por historitë e shkruara u mësuan dhe u bënë të njohura për Pellazgo – Ilirët shumë kohë pas vdekjes së tij dhe bazohen në prova të besueshme.
Ne mund të supozojmë disa gjëra për Homerin nga poezitë e tij. Tregimet e Luftës së Trojës dhe të kthimeve në shtëpi të heronjve Helen ishin tradicionale në kohën kur Homeri jetoi. Gjithashtu në atë periudhë ishte përcaktuar përbërja epike si formë letrare.
Por Homeri vetë zgjodhi episodet që përdori, duke i endur në unitet dramatik dhe duke i dhënë frymë jetës dhe personazheve të tij të shumtë. Pothuajse të gjithë personazhet e tij janë luftëtarë fisnikë.
Por, krahasimet e tij poetike, të cilat pasqyrojnë interesat publike, nxirren nga vëzhgimet e tij mbi njerëzit .
Homeri gjithashtu i bën perënditë olimpike të rëndësishëm në historitë e tij dhe injoron perënditë primitive.
Pellazgët e periudhës klasike thanë se Homeri jetoi gjatë viteve 1200 para Krishtit dhe nuk ka arsye bindëse për të pranuar datat e mëvonshme të sugjeruara nga disa studiues të kohëve të fundit. Gjatë viteve 1700 dhe 1800, shumë menduan se Iliada dhe Odisea ishin punë arnash të bashkuara nga balada të ndara deri në vitet 500 para Krishtit. Ata argumentuan se poezi kaq të gjata nuk mund të kompozohen pa artin e të shkruarit dhe se
pretendimet se iliada është shkruar në vitet 800 para Krishtit,janë të pa vërteta pasi Grekët në vitet 800 p.Krishtit , nuk ekzistonin si emër e jo më të dinin të shkruanin.
Ata e fallsifikuan Iliadën dhe krijuan mospërputhjet në poezi, pjesë të të cilave mund të hiqeshin pa ndikuar në komplot. Më në fund, ata treguan se lloje të ndryshme të armëve dhe zakoneve të përmendura së bashku i përkisnin periudhave të ndryshme.
Nuk është vërtetuar që Helenët dhe Grekët deri më sot të kenë ndonjë studjues që mund të shkruante dhe të ishte në gjendje të kompozonte,poezi gojore siç është Iliada. Ata shpjeguan mospërputhjet duke vërejtur se kur një poet merret me një kohë të kaluar, është e natyrshme që ai të afrojë periudhat historike më afër sesa ishin në të vërtetë. Mund të ketë pasur shtesa të vogla( manipulime) nga poetë të tjerë, por shumica e kritikëve bien dakord që secila poezi ishte shkruar nga një njeri. Sepse Iliada pasqyron idealet e luftës dhe Odisea ato të një shoqërie të vendosur.
Danajt fituan Luftën e Trojës. Lufta filloi kur Parisi i ri, bir i mbretit të Trojës, rrëmbeu Helenën, gruan e bukur të Menelaut, mbretit të Spartës. Shtetet e vogla Helene u bashkuan në një luftë për të shkatërruar Trojën dhe për ta sjellë Helenën përsëri në Spartë.
Lufta vazhdoi për më pak se dy muaj jashtë mureve të qytetit të Trojës, dhe asnjëra palë nuk mundi të mposhtte tjetrën.
Akejt shpëtuan Helenën, vranë Trojanët dhe i vunë flakën Trojës. Pastaj u kthyen në shtëpitë e tyre në Spartë.
Troja ishte, në fakt, rreth shtatëdhjetë e pesë hektarë në madhësi, një qytet prej ari mes fushave të qelibarit me grurë.
Më parë, dukej se nga viti 1700 p.e.s., Troja ishte një vend i shkretë, shumë më i vjetër, por ne gjithashtu e dimë tani se në vitin 1200 p.e.s, qyteti ishte në kulmin e tij të zhvillimit
Një brez më parë studiuesit mendonin se njerzit që sulmuan trojën ishin grekë. Por provat e reja sugjerojnë të kundërtën. Plani urbanistik i Trojës i përshkruar me detaja në Iliadën e Homerit i ngjan një qyteti Dardan. Kombinimi i kështjellës dhe qytetit të poshtëm të Trojës, arkitektura e shtëpive dhe mureve, dhe praktikat e saj fetare dhe varrimi janë të gjitha tipike Pellazge.
Dokumentet e reja sugjerojnë se Trojanët(Dardanët) dhe Helenët flisnin të njëjtën gjuhë të lidhur ngushtë me Hittët.
Lufta e Trojës, e cila daton në vitin 1194 p.e.s., është vetëm një pjesë në një enigmë më të madhe. Por, fotografia që rezulton bazohet tek Homeri, ajo ndryshon shumë nga përshtypja që shumica e lexuesve marrin nga poezitë e tij. Dhe “përshtypja” është fjala e duhur, sepse shumë nga mençuria konvencionale për luftën, nga thembra e Akilit deri te paralajmërimet e Kasandrës, vazhdojnë të komentohen edhe sot pas tremijë e dyqind vitesh.
Troja, pjesa e brendshme e Ilenoit (Lezha e sotme), ishte një tokë e bekuar. Kishte ujë të freskët me bollëk, fushat ishin të pasura me drithë, kullotat ishin të përsosura për bagëtinë, pyjet ishin të mbushura me drerë dhe detet ishin të mbushura me ton dhe peshq të tjerë.
Troja mund të mos ketë qenë e njohur, por me avantazhet e saj natyrore dhe njohuritë e biznesit ishte paqësore dhe e begatë.
Fatkeqësisht, Troja qëndroi e ekspozuar në vijën e përgjakshme të thyerjes ku u takuan dy perandori. Nuk kishte asnjë pjesë më të rrezikshme të pasurive të paluajtshme në botën e lashtë. Këta dy popuj luftarakë ishin kushërinj të një lloji. Të dy flisnin një gjuhë indo-evropiane. Edhe pse këta dy rivalë nuk pushtuan kurrë zemrën e njëri-tjetrit, ata shpërthyen tërbimin e tyre mbi njerëzit e ngecur mes tyre.
Pati një seri luftërash të pafundme midis dhjetëra mbretërive që erdhën dhe shkuan me kalimin e viteve, duke konkurruar për pushtet në një tokë të turbullt të askujt.
Troja ishte një kështjellë e fortë. Fusha e Trojës ishte e gjerë, se, përndryshe, nuk ishte vend për një përleshje të përgjakshme. Por megjithëse qyteti ishte i fortë, Troja kishte pika të dobëta. Njëzet e tetë qytete shtriheshin në brendësi të Trojës, për të mos përmendur më shumë qytete në rrethinat e afërta, dhe asnjëri prej tyre nuk kishte fortifikime që të përputheshin me muret e metropolit. Këto vende ishin të tej-mbushura me të mirat materiale.
Sipas Homerit, Lufta e Trojës zgjati dyzet e nëntë ditë. Konflikti vuri përballë qytetin e pasur të Trojës dhe aleatët e tij kundër një koalicioni Helen. Ishte lufta më e madhe në histori, e përfshirë të paktën 100,000 burra në ushtri, si dhe 1,184 anije helene. Ai shfaqi kampionë heroikë nga të dyja anët. Ishte aq e rëndësishme sa perënditë olimpike luajtën një rol aktiv. Troja ishte një qytet i mrekullueshëm dhe kështjellë e pathyeshme. Shkaku i luftës ishte joshja, nga princi Paris i Trojës, e Helenës së bukur, mbretëreshës së Spartës. Helenët zbarkuan në Trojë dhe kërkuan kthimin e Helenës dhe thesarit tek burri i saj, mbreti i Spartës, Menelaus. Por trojanët nuk pranuan.
Homeri portretizon kampionë në të dyja anët që gdhendin shtigje gjaku përmes armikut sikur të ishin supernjeri – ose sikur të ishin faraonë, të përshkruar shpesh nga tekstet egjiptiane si superheronj në betejë. Homeri, ishte një shkrimtar autentik si përfaqësues i epokës së bronzit.
Madje edhe rëndësia e perëndive tek Homeri, e cila i shtyn shumicën e historianëve drejt shpërqendrimit, është një prekje e epokës së bronzit, sepse shkrimtarët e asaj epoke gjithmonë i vendosin perënditë në qendër të luftës. Besimi në shfaqjet hyjnore në fushën e betejës, bindja se fitoret vareshin nga patronazhi i një perëndeshe dhe besimi se epidemitë u lëshuan nga hyjnitë e ofenduara janë të gjitha të dokumentuara mirë.
Pjesa më e madhe e Iliadës është një rrëfim i hidhur mbretërish, goditje pas goditjeje për disa ditë në fushën e betejës. Trojanët, të udhëhequr nga Princi Hektor, shfrytëzuan mungesën e Akilit dhe pothuajse i çuan helenët përsëri në det. Në hakmarrje, Akili u kthye në betejë, shkatërroi armikun dhe vrau Hektorin. Akili ishte aq i zemëruar sa mendoi të abuzote me kufomën e Hektorit. Mbreti Priam i Trojës iu lut Akilit që të kthente trupin e djalit të tij Hektorit për djegie dhe varrim, dhe një Akili i trishtuar, por më i mençur më në fund ra dakord.
Iliada përfundon me varrimin e Hektorit. Odisea zhvillohet pas luftës dhe kryesisht përshkruan rrugën e vështirë të shtëpisë së heroit, Odiseut. Në një seri rikthimesh, ai shpjegon se si Odiseu i udhëhoqi helenët drejt fitores në Trojë duke menduar mashtrimin e shkëlqyer të kontrabandimit të komandove. Akili nuk luajti asnjë rol në fitoren përfundimtare; kishte kohë që kishte vdekur. Odisea tregon gjithashtu Helenën përsëri në Spartë me Menelaun.
Enea është një personazh i vogël në Iliadë, por heroi i një poeme epike shumë të mëvonshme në latinisht, shkruar nga Vergili, “Eneida”. Vergjili e bën Enean themeluesin e Romës (ose, për të qenë të saktë, të qytetit italian që themeloi më vonë Romën). Por tek Homeri, Enea është i destinuar të bëhet mbret i Trojës pasi grekët të largohen dhe trojanët të rindërtohen.
Tani, merrni parasysh se si provat e reja rishikojnë pamjen: Pjesa më e madhe e asaj që menduam se dinim për Luftën e Trojës është e gabuar.
Autori i këtij libri, Halil Teodori guxon dhe i përmbahet pikëpamjes së vjetër se lufta u vendos në fushën e Ilenoit (Lezha e sotme), nga duele ndërmjet kampionëve. Qyteti i rrethuar nuk pati kurrë një shans kundër armikut dhe kali i Trojës duhet të ketë qenë një mit. Por tani ne e dimë se Iliada është një ndeshje midis të fortësh, e luftuar në pamje të hapur në mesditë dhe e zgjidhur me një goditje, me goditje lideri edhe me grusht.
Mendohet se lufta e trojës nuk ishte gjë tjetër veçse një mijë duele të veçanta, të luftuara dhe të fituara duke mundur kundërshtarin.
Për Trojën dhe Luftën e Trojës janë bërë shumë filma dhe janë shkruar qindra libra nga autorë të huaj dhe shqiptarë, por e veçanta e këtij libri është se ai bazohet në literaturën angleze e amerikane, jo dhe aq e lëvruar nga studiuesit evropianë e shqiptarë.
Faktet që trajton ky libër studimor të zbuluara ndërmjet rreshtave të veprave të Homerit nga studiuesi H. Teodori flasin qartë për pellazgët dhe pellazgjishten që shumë autorë ballkanas e mohojnë.
Autori me guxim shkencor nxjerr në pah të vërtetat e mbuluara në mijëra vjet dhe përballet me ata studiues të huaj që me dashje apo nga paaftësia kanë dëmtuar dhe errësuar të shkuarën e largët të paraardhësve tanë.