Sheqere Sina Ozuni:Bija e Shebenikut në Myzeqe”


SHEQERE SINA OZUNI

“BIJA E Shebenikut në Myzeqe”

2 Roman

PJESA E PARË

Në fshatin verilindor Peshtan, të rrethit të Librazhdit, ishte ditë feste, për ardhjen e dritave. Kjo lagje e vogël, e përbërë nga 15 shtëpi, solli mysafirë, banorë të ardhur nga Vehçani, Skroska, Kunji i Ozunëve, Quksi dhe Hotolishti. Burra dhe gra të veshura me kostume kombëtare dhe zhurma e daulleve, zgjoi ëndrrën e lashtë të errësirës, duke e kthyer në një dritë vezulluese. Bashkë me ta erdhën dhe gajdexhinjtë, ku binte në sy fryrja e bulçive, në fyellin e bririt të lopës, që mbushte shpirtrat me kënaqësi…

Kënga dhe vallja popullore kumbuan brigjeve të Shebenikut, që përcillnin jehonat, për t’i dëgjuar me emocion, zemrat e lodhura, të cilat vetëm dritën diellore të ditëve, kishin gëzuar prej shekujsh. Kënaqësia ishte e madhe. Sytë e djemve dhe vajzave ndrisnin si projektorë dhe ngjasonin nga larg me xixëllonjat, duke përhapur përqark ndjesinë e dashurisë.

Një shpresë e re u ringjall tek të gjithë fshatarët. Atë natë, në shtëpinë tonë, kishin ardhur mysafirë për darkë, miq të largët. Kënga dhe vallja me daulle s’kishte të mbaruar. Rakia derdhej pa kursim dhe ngriheshin dolli njëra pas tjetrës, konaku i miqve buçiste. Në mbarim të shëndeteve, gjyshja ime me nusen e xhaxhait, shtruan bukën me një qingj të pjekur në furrën prej guri, të punuar me mjeshtëri nga duart e arta të babait dhe dajës tim punëtor.

Gjyshja ime Aishe, ishte një grua punëtore, e dashur dhe fisnike. Shtëpia kishte shumë bagëti dhe ajo u dilte për zot punëve të bulmetit. Ne ato vende malore behej bereqeti dhe ajo merrej edhe me punët e të vjelave bujqësore. Në atë kohë kishte rënë kolera dhe kishte shuar shumë familje. Gjyshi im, Zyberi, kishte ngelur jetim në fisin tonë. Ai ishte i vogël dhe e kishin marrë për ta rritur fisi Ozunëve. Kur u rrit mori iniciativën të kërkonte vet nuse. Ishte 18 vjeç dhe vetëm për guximin, plaku i shtëpisë i dorëzoi vajzën për grua. Për besnikërinë e tij, e mori në shtëpi dhe filluan të dy të punonin tokën e të shtonin bagëtinë.

Në atë kohë familjet bënin shumë fëmijë, sepse duhej shtuar oxhaku i familjes, për punët e shumta të fshatit. Gjyshja ime lindi vetëm një vajzë e më tej ajo nuk ngelej me barrë. Po s’kishte ç’të bënte, se duheshin djem për të punuar arat, duhej të kullotej bagëtia e për punët e tjera. Jeta u bë shumë e zymtë, ajo vështronte burrin të lodhur e trishtohej. Meqë Zoti nuk po gëzonte me fëmijë të tjerë. Ajo me një vajzë s’mund ta kalonte jetën, i duhej patjetër një trashëgimtar djalë. Atëherë gjyshja ime e zgjuar dhe politikane në çështjet familjare, mori një vendim, gjeti një zgjidhje, i gjeti burrit një nuse të re, kushërirën e vet. Se të parët i kishin blerë ato toka me flori dhe kishin kulluar djersë. Kushërirën e gëzoi me atë surprizë të bukur. Ato ishin të dyja të dashura me njëra-tjetrën dhe kështu e bëri burrin me dy gra. Kjo surprizë ndodhi ditën e bajramit dhe ishin dy gëzime njëherësh. Kushërirat u bënë motra, meqenëse kishin një burrë. Ato qeshnin e gëzonin kur punonin bashkë.

Por si për çudi, nga gëzimi dhe bujaria, gjyshja ime ngeli me barrë para kushërirës dhe lindi djalë që e quajtën Rexhep. Por nuk zgjati shumë, pas 6 muajsh lindi edhe nusja e re dhe oxhaku i shtëpisë u bë me dy barqe. Në këtë familje mbretëroi puna, bujaria dhe mikpritja. Punuan, ndërtuan, lulëzuan, duke lindur dhe dy vajza të tjera. Kështu shtëpia jonë u bë me dy djem dhe tre vajza. Ata u rritën të lumtur, me dashurinë e dy nënave dhe një baba punëtor e guximtar. Nuk kishte të mbaruar bagëtia dhe bereqeti. Njerëzit gëzonin jetën dhe e drejtonin familjen me shumë drejtësi. Gjyshi im, Zyberi shquhej si politikan i zgjuari dhe i mençur. Në atë zonë ai ishte drejtues dhe komandues. Në shpirtin e tij kishte vetëm paqe.

Në atë kohë, familja jonë përbehej prej 16 vetash, nga të dy kurorat. Mbas 5 fëmijëve linda unë. Gëzimi i lindjes time, ndodhi edhe me ardhjen e dritave elektrike të fshatit, kështu që gëzimi ishte e dyfishtë… Pasi miqtë ranë të gjithë për të fjetur në dhomën e madhe, të rreshtuar si ushtarët, filloi t’i dremiste gjumi në qyfyre e sipër, duke treguar historitë e të parëve…

Ishte natë dimri. Dëbora kishte mbuluar kudo dhe fshati me vezullimin e dritave, kishte marrë pamjen e një vello nuseje, të stolisur me akullin, që ngjasonte me një gur të madh të çmuar. Brenda atyre shtëpive, si kështjella, me mure 50 centimetra të trashë, kishte gjallëri jete. Shumë ushqime, përgatiteshin që gjatë verës së nxehtë, për të siguruar dimrin. Se dimri ishte tepër i ftohtë në atë zonë malore, që zakonisht bllokohej nga bora e madhe, e cila bllokonte edhe portat, që hapeshin me lopata dhe oborret prisnin rrezet e diellit për tu shkrirë. Ndërkohë bagëtia ushqehej brenda hajateve.

Në mesnatë, kur të gjithë ranë për të fjetur, u dëgjua qeni që ulërinte si ujk… Gjyshja, rahmet pastë, u ngrit dhe vajti te nusja e djalit. Kur hapi derën, dëgjoi te qarat e mia, uua, uaa!… Përveshi krahët dhe ndihmoi nënën time në lindje e më mori mua në krahë. Nëna ishte me temperaturë të larte, ajo ishte shumë sëmurë, po çfarë të bënte!… Në atë kohë gratë bëheshin mami të njëra-tjetrës, për të shpëtuar nga rreziku gratë në lindje. Ndodhte kishte edhe vdekje, por kjo ishte në duart e shenjtorëve. Gjyshja ime u tmerrua, kur pa nusen e djalit pas lindjes time aq të sëmurë. Me një bidon uthull, i uli temperaturën. Pastaj më mori mua dhe më futi në gjirin e dhisë, për të thithur qumështin…

Gjithë ai gëzim i mëparshëm, u kthye në një ankth, ku bëhej fjalë për jetë a vdekje. Babai sa kishte ardhur nga puna, i nxirë në fytyrë. Ai harroi gëzimin, përgatiti kalin e kuq dhe vendosi mbi samar gruan, për ta çuar në Elbasan, se Librazhdi në atë kohë s’kishte as maternitet as doktor.

Zbriten asaj rruge, si thikë e mprehtë dhe dolën në rrugën nacionale, që lidhte Elbasanin me Pogradecin dhe Korçën. Në të zbritur, nënës sime i kishte rënë disi temperatura. Babai e mori në krahë dhe si për fat, vjen një makinë me ngarkesë, me një shofer të mirë. Për një orë mbërritën në spitalin e Elbasanit.

Doktori e vizitoi nënën dhe e shtroi menjëherë. Mua me kishin lënë në shtëpi, për të thithur si qingji qumështin e dhisë e të deles. Isha në kujdesin e gjyshes dhe motrës, që nuk më ndahej asnjë minutë. Ato më tundnin djepin, që ia kish bërë dhuratë nënës dajë Dervishi, të punuar me mjeshtëri.

Pasi e mori pak veten, mbas një jave, nëna u kthye në shtëpi dhe më mori mua për herë të parë në prehër e më vuri në gjirin e saj. Ishte një mrekulli që zoti i kishte dhuruar asaj dhe mua. Tani më zinte gjumi me zërin e ëmbël të nënës dhe me këngët e zogjve… Nëna tregoi se nuk kishte lindur fëmijë tjetër si mua. Sepse isha fëmijë e lindur me shenjë…

Pranvera erdhi me shumë lule dhe me tufat e zogjve shtegtarë. Cicërimat e tyre sollën buzëqeshje e një vajze katër muajshe, që isha në atë kohë. Në diellin pranveror, të lëndina me manushaqe, me djepin, nën hijen e manit, nëna thurte triko dhe më këndonte ninullat, bashkë me këngët e bilbilave! Mes luleve rozë e të bardha, krahët e vegjël të një bebeje donin të fluturonin para kohe.

Kaloi viti shpejtë. Në duart e nënës hodha hapat e para. Nëna më ka treguar, se nxitoja, të kapja zogjtë harabela, rrëzohesha, ngrihesha përsëri dhe lozja me qenin e shtëpisë. Në moshën tre vjeç mblidhja luleshqerra, që motrat m’i vendosnin kurorë, mbi fytyrën e bardhë dhe flokët e zinj që më tregonin si nuse të vogël. Unë qeshja dhe shkoja me vrap përqafoja nënën. Në oborrin e shtëpisë kishim shumë lulet, ku nuk mungonin edhe shpatoret me ngjyrë lila, të mbjella nga motrat dhe kushërirat. Nuk mungonte borziloku dhe zambakët, që i jepnin bukurinë shtëpisë dhe na krijonin kënaqësi shpirtërore. Çdo mëngjes në oborr pihej kafja nga të rriturit dhe ndihej aroma e luleve.

Kur një bletë pickoi, dorën time të vogël, motra edhi me vrap, më mori në krahë dhe më këshilloi të mos u afrohesha bletëve se kishin pickim helmues. Unë nga zemërimi, fshihesha duke u ngjitur në hatullat e shtëpisë, ku mbaheshin sendet e fshehura të mos i preknin fëmijët, po mua atje me çonte Zoti. Nëna më mbante pranë, kur qepte me dorë fustanet e vajzave të fshatit për nusëri. Kureshtja ime prej fëmije 3 vjeç, për të ndihmuar nënën në qepje, ishte e madhe. Hapja arkëzën e pajës që kishte nëna dhe dora ime e vogël kapte gjilpërën për të qepur. Por dora e vogël, papritur më shpoi syrin e djathtë ngjyrë jeshil… Mbaj mend, të qarat e mia, sa m’u mblodhën mbi kokë e gjithë familja që përbëhej prej 16 vetash. U munduan të tregoja çfarë më kishte ndodhur, por unë vetëm qaja, se nuk arrita të qëndisja fustanin me fluturat, mbi lulet ngjyra-ngjyra. Mbaj mend sytë e përlotur që më kishin rrethuar, shtrëngimin e nënës në kraharor, që më përkëdhelte kokën dhe lotët më iknin çurg.

Filluan të më mjekonin syrin, me qumështin e gjirit të mamasë. Por syri ishte delikat e u bahavit nga enjtja… Eh, ai syri jeshil… Shqetësimi nënën po e gërryente. Atëherë nuk kishte as makinë, as telefon dhe babai ishte në punë. Më mori xhaxhai në krahë dhe me një frymë më zbriti në rrugën nacionale. Bashkë me të, zbriti në Bushtricë edhe nëna, ndonëse e sëmurë, bashkë me xhaxhanë më çuan në spitalin e Elbasanit, te një okulist shumë i mirë, që kish mbaruar studimet në Stamboll. Ndenja e shtruar një muaj. Doktori dha porosi të prerë, në moshën 10 vjeçare vajzën do ta bëni operim! Kur dola nga spitali, babai më qortoi të mos kapja me dorë gjërat e të mëdhenjve, se isha e vogël dhe më vunë në kujdestari motrën time, që ishte 15 vjeç.

Siç thashë, ishim familje madhe, dy kurora në një shtëpi, të përbërë nga 8 dhoma, me dy sallone e dy nevojtore. Babai punonte usta, pasi e kishin mësuar dajat e mi të dashur e punëtorë. Mbaj mend, ata vinin shpesh tek ne, na sillnin karamele dhe unë ulesha në prehrin e tyre se i doja shumë dajat. Xhaxhai im ishte kryetar i fshatit, në atë kohë dhe merrej me problemet e hallet e katundit. Babai punonte usta në rrethin e Gjirokastrës dhe vinte në shtëpi vetëm një herë në muaj, duke sjellë thasë me ushqime. Ndërkohë për ne kujdesej xhaxhai. Babai lekët e punës ia dorëzonte xhaxhit, për shpenzimet që i nevojiteshin familjes.

Ditët kalonin me një jetë të qetë dhe netët e verës kishin një bukuri natyrore. Unë shpesh vështroja qiellin, duke menduar me mall për babanë. Atë e krahasoja me një yll, ngaqë kisha shumë mall, se nuk rrinte me ne, por punonte larg. Familja jonë ishte e madhe dhe mblidheshim në një sofër, ku nëna ime përgatiste shqimet dhe shtronte vaktet e ngrënies. Në sofër kishte një rregull, asnjë nuk duhej të fliste gjatë ngrënies, se nga nxitimi mund të mbytej. Pasi mbaronim së ngrëni, motrat, kushërirat dhe vëllai iknin në shkollën e fshatit Vehçan.

Në darkë mblidheshim rreth oxhakut të shtëpisë, ku nëna ime tregonte përralla me dhelprën dinake dhe pulat, duke na krahasuar ne fëmijët me zogjtë. Unë shpesh i thosha se isha si harabeli fluturues e nuk më kapte dot dhelpra. Dëgjoheshin të qeshurat përqark se më thoshin, se isha zog pule…

Nëna na porosiste se nuk duhej të largoheshim nga shtëpia, se vendi ishte i egër kishte kafshë grabitqare dhe shkëmbinj të mprehtë, ku po të bije, nuk bëheshe më njeri i saktë. Nuk duhet të ngjiteshim në pemë, sidomos në mana, dhe qershi, se ishin shumë të larta për ne të vegjlit. Ajo vazhdonte të tregonte me merak, se çfarë nuk mund të priste sidomos nga unë, që isha shumë e lëvizshme dhe trazovaçe.

Ngriheshim në mëngjes me flladin pranveror dhe në lëndinat e shpellat rreth fshatit, loznim me dasma, duke dëgjuat zërat e zogjve të thëllëzës së malit.

Eh, sa shpejt ikën vitet!… Në vitin 1972, kur unë isha 6 vjeç, u bë kolektivizimi bujqësor. Fshatarëve u a morën tokat, bashkë me bagëtitë. Gjatë atij kolektivizimi, të gjithë u futën në mendime për jetesën, se na lanë vetëm nga një lopë e një dhi, kurse pula mund të mbante çdo familje.

Fshati ynë malor, prodhonte vetëm në muajt e verës, sepse dimri ishte i ftohtë dhe fshatarët merreshin kryesisht me bagëtitë. Ndërsa në fshatin Qukës, që ishte afër rrugës nacionale, nuk lejoheshin familjet të mbanin bagëti. Ishte koha e monizmit, me rregulla e disiplinë të fortë, kur të gjithë duhet të punonin për një qëllim, siç thuhej, për të ndërtuar Shqipërinë e shkatërruar nga luftërat.

Në atë tokë mbilleshin fasulet, patatet, gruri, misri, jonxha e tërfili, për bagëtitë. Kolektivizimi blegtoral shkaktoi dhe ngordhje të bagëtive, të cilat ishin mësuar nëpër vathat e çdo familjeje, në ngrohtësinë e njerëzve të kujdesshëm. Të cilët natën e bënin ditë, për t’u shërbyer bagëtive.

Në atë fshat malor të binte në sy dielli mëngjesor dhe kafja me ujin e burimit shijonte shumë. Dëbora kishte zbardhur kudo. Luginat dhe mali i Shebenikut nga lartësitë mbulohej me borë, të përzier me shtëllungat e reve, qe ngjasonin me vellot e nuseve. Gropat dhe përrenj ishin te mbuluar me akull nga dimri i egër dhe tepër i ftohtë. Njerëzit ishin të mbyllur nëpër shtëpi, sepse ndryshe, po të dilje, mund rëshqisje në humnera, ku ktheheshe ushqim për sorrat dhe korbat. në atë borë të dendur e të ngjeshur.

Dimri në ato vite ishte i gjatë dhe kafshët strukeshin në strehët e tyre. Era e ftohtë, që frynte nga mali i Shebenikut të ngrinte fytyrën. Nëpër fshat, fshatarët hapnin rrugët, me lopata, sepse pa ujë nuk mund të jetohej. Në mungesë të ujit, shpesh merrnim në duar borë dhe e hanim, sikur të ishte akullore. Duart na nxeheshin dhe loznim me topa bore, derisa në fytyrat tona na krijoheshin mollëzat e kuqe, ndërsa të moshuarve u zverdheshin si limoni.

Në shkëmbinjtë dhe akujt e shumtë, që shkriheshin vetëm nga dielli pranveror, shtëpitë e mbuluara, dukeshin si kërpudha të kuqe. Mirëpo brenda kishte frymë njerëzish, embrione, gjallesa, që donin ushqim, se ndryshe vdisnin dhe kafshët ngordhnin. Pra, jeta ishte e vështirë. Vetëm një shpresë shikoje në sytë e njerëzve, prisnin me padurim ardhjen e pranverës, kur të shkrihej bora. Vetëm pasdite nxirrnin bagëtitë, pasi rruga ishte hapur dhe i shpinin te burimi që dilte nga toka. Ku uji ishte i ngrohtë dhe nuk dëmtonte organizmin. Atje në verë s’kishte nevojë për frigoriferë, që as njiheshin fare.

Në malin lartë me dëborë, dëgjohej këmbora e cjapit dhe bariu, që thërriste dhitë, të mos largoheshin, se dilte ujku i uritur nga strofka e tij. Bariu shkundte dëllinjat me shkopin e bushit, të ushqeheshin në to bagëtitë. Pastaj nisej në rrugën për në vathë, ku do t’i ushqente me tagji apo dushk, të siguruar nga vetë banorët. Se po të ngordhte bagëtia, vdiste nga uria njerëzia. Kafshët ishin gjithnjë të uritura. Kecat blegërinin, duke pritur nënat dhi me qumështin e gjirit.

Bariu kujdesej si prind, ai duronte erën e ftohtë, e dëborën dhe në stanin e malit u dhuronte dashuri dhive. Atë e zinte gjumi atje me dhitë dhe delet, në ngrohtësinë e leshit të deleve. Por edhe sëmundje s’kishte për të, as grip, as reumatizëm, kurohej duke fjetur në stallë, me frymën e deleve. Dhe me qumështin e dhisë rinohej e forcohej nga dashuria për bagëtitë e nga pasioni për punën e tij…

Në fshatin tonë verilindor, binte në sy rrumbullakësia e maleve me shkëmbinj të mprehtë si shpatë, në ngjyre gri dhe të kuqërremtë. Ata shkëmbinj u ngjanin shpatave dhe formonin një sofër të madhe me vargmalet dhe drurët e pyjeve të lidhur, si burrat fisnikë, trima dhe bujare. Ashtu ishim edhe ne si familje.

Në kohë pushimesh, babait i vini miq nga qytetet ku punonte dhe ngjiteshin lartë në Tresenik, në truallin e gjyshit tim. Ishte një vend përrallor, me livadh dhe një burim, ku buronte një lehë uji. I rrethuar me pyje në kodra, shikoje Kunjin e Ozunëve, një vend ku rritej vetëm bagëtia dhe njerëzit gëzonin kur gdhihej dita. Uji ishte kurues. Babai me miqtë, iknin në gjueti dhe nëna ime gatuante byrekun petë-pete që e piqte në saçin e bërë nga babai im. U jepte njerëzve gjizë, speca dhe dhallë. Në një lëndinë me bar të njomë, shtronin bukën dhe piqnin thëllëzat, ose lepujt që zinin nga gjuetia.

Ne ishim fëmijë dhe kullotnim lopët në ato livadhe, bashkë me komshinjtë e tjerë, me të cilët ishim si motër e vëlla. Lartë në kodër, ishte ndërtuar një shkolle fillore, e përbashkët për dy fshatra të vegjël Peshtan dhe Kunjë. Në atë livadh me bar të blertë, gjyshi im, krijoi një vendstrehim të veçantë, ku trimat ruanin fshatin, se mund të ndodhte ndonjë sulm i kaçakëve dhe populli ngelte si shtëpia pa baba.

Gjyshi im ishte i dëgjuar, ai kishte luftuar dhe ishte kryeplaku e drejtuesi kryesor, që organizonte dhe drejtonte luftëtarët. Ai plak bujar, mbante jetimët me ushqim, ishte shumë i zgjuar dhe kish bërë shkollën në Stamboll, ndërkohë edhe kish punuar aty…

Gjyshja ime më tregoi, se me florinjte që mblodhi, bëri kanalin vaditës që sillte ujin nga fshati Rrajcë dhe mbulonte Skroskën e Qukësin. Ai ishte trim dhe i guximshëm me shpirt dhe zemër të madhe, i donte njerëzit e drejtë, kurse të shtrembrit fshiheshin pas dëllinjave nga frika prej tij. Por trimi nuk ndynte duart me spiunët. Siç tregonin, të gjithë djersën që kishte punuar, ua ndante jetimeve, u thoshte, punoni dhe m’i ktheni, kur ju të jeni rehatuar me gratë dhe fëmijët.

Të gjithë habiteshin çfarë ishte ky njeri i shkurtër, por dhe trim i mençur. Unë dëgjoja me vëmendje gjyshen time të dashur, kryet i kisha vënë në prerin e saj, ajo më fërkonte kokën dhe unë e dëgjoja me vëmendje. Sepse kureshtja më shtynte ta pyesja: “Po së prami çfarë ndodhi me gjyshin tonë?”. Ajo buzëqeshte dhe tregonte pa përtuar: “U habita, – tha gjyshja, – kur në majë te Tresenikut pashë fshatarët me qypa gjalpi dhe mjaltin që ia sollën Salë Omerit, burrit trim. Ne kishim ngelur pa kothere dhe shtëpia na u mbush plot. Secili fshatar, në Qukës, Skroskë, Bërzeshtë, Vehçan, Vulçan, kishin marrë ndonjë dhi ose cjap me vete dhe na formuam një kope…”

Unë e dëgjoja me vëmendje dhe regjistroja në kujtesë fjalët e saj. “Po pastaj, – i thosha,- hë nënë e Omerit më trego!… Dhe çobani, moj bijë edhi vetë të ruante bagëtinë. Ne e trajtonin si fëmijën tonë. Dhe përsëri kecat mblidheshim në këtë sofër të madhe dhe ne i ndanim me fshatarët. E sa gëzonim kur mblidheshim të gjithë dhe këndonin bashkë!”…

All reactions: