Simbolika e një Poezie
Me poezinë e Sabit Rrustemit (gjer në vitin 1999)
Nga Timo Mërkuri
Emri i Sabit Rrustemit është i vlerësuar në letërsinë shqipe në Kosovë qysh në fillimet e tij. I lindur më 3 prill 1959 në Terziaj, fshat në afërsi të Zhegrës, Komuna e Gjilanit, i diplomuar në Degën e Letërsisë dhe Gjuhës Shqipe, në Prishtinë në vitin 1987, poezinë e parë e boton në vitin 1977 në “Zërin e Rinisë” të Prishtinës, nndërsa në vitin 1981 u burgos dhe u dënua për shkak të tregimit “Nën maskën e mysafirëve” që realisht ishte shkruarnë vitin 1979, por që botimi i tij te Revista “Fjala” më 1 prill 1981 koincidoi me protestat në Prishtinë.
Pas një heqjeje të drejte botimi prej nëntë vitesh, në verën e vitit 1990 i botohet libri i parë me poezi, “KU I LA LISAT ERA” me redaktimin e Ali Podrimes, libër që në fakt e kishte dorzuar për botim qysh në vitin 1981, (në moshën 22 vjeçare) duke hapur kështu “shtegun” e vërshimit të një serie botimesh, që deri në çlirimin e Kosovës, krahas me aktivitetin politik prezantohet me botimin e:
“Besoj në një diell”, Fjala 1992 Prishtinë.
“Variacione për larine”, Rilindja, 1997, Prishtinë.
“Pika e zezë”, përmbledhje tregimesh, Flaka e vëllazërimit, Shkup, 1993.
“Maska e mysafirëve” Sh.B. Buzuku, Prishtinë, 1997.
“Jetëshkrimi i Sylë Kopernicës”, prozë dokumentare 1994, Sh. B. “Plejada” Redaktor Beqir Musliu.
Në Shqipëri ishte prezantuar në vëllimin me tregime nga Kosova “Djepi i lashtë” Sh. B. “Naim Frashëri” 1982, Tiranë.
Poezia e Sabit Rrustemi e periudhës deri në vitin 1999 dallohet për një simbolikë sa të bukur aq dhe të guximëshme, madje e parë sot në prizmin e kohës ku u shkrua dhe u botua, themi se është tepër e guximëshme dhe shumë pak e mbuluar para censurës pushtuese. Zakonisht krijuesit nga Kosova poezitë e tyre i paraqesnin në formën e absurdit ose surrealiste për arsye që kuptohen lehtë, ndërkohë që Sabit Rrustemi spikaste me simbolikën e tij të “tejdukëshme”, duke tërhequr mbi vete jo vetëm admirimin e rinisë kosovare por edhe
vështrimin suverjues të shtetit. Unë kam folur për poezinë “Mplakja e Zeusit”, zbërthimi i simbolikës të së cilës është tepër e dukëshme, por te poezia “Dokumenti i grisur” edhe veli i hollë i simbolikës është flakur për tokë dhe shkrimi e publikimi i kësaj poezie e nge atë në rangun e një tribune me vargjet:
Grisi Dokumentin. U nis për në Shtëpi.
Këngëtarët akordonin çftelitë
Për ta pavdekësuar atë trimëri
Ju ftoj që ti lexoni këto dy krijime të një kohe pushtimi, dhune dhe censure të botuara në këtë klimë.
DOKUMENTI I GRISUR
(Ramë Bllacës, për shkak se nuk vuri gisht në Dokumentin e Marrëveshjes jugosllavo – turke të vitit 1938 për shpërnguljen e shqiptarëve. Pas vrasjes së Tij, më 1937, kjo Marrëveshje u bë e plotëfuqishme)
1
Mblidheshin burrat. Pasdarkave bënin kuvend;
- Na u shtua zullumi, këtu s’na mbeti vend!
Të mesërmen hapeshin fjalët:
- Shkoi filani e filani…
Të tjerët bënin gati letrat
Rraçkat
Plaçkat .
Ndërsa një Burrë
Natë e ditë nuk e fikte cigaren,
Një sy gjumë s’e bënte.
Duhej shkuar tek ai Pallat i përhirtë,
Fatin e një populli mbante në Gisht…
2
Hyri brenda Qetësia e Furtunshme
Pa mirë se na erdhe,
Pa mirë se ju gjeta!
Nuk kish kohë për muhabete. Temenara.
- Zoti ministër nga na polli kjo vaki?
Vrau atë heshtje. Monotoni.
- Ulu njëherë mixho,ta dredhim nga një!
Burri ishte mësuar se si dridhte tash Ai.
- S’është koha për ndejë, zotëri,
Një popull në rrugë prêt…
Nga kolltuku u ngrit ministri
Me fyryrën verdh e zemrën zi
Marrëveshjen Sekrete ia ofroi.
Tamam si ministër e urdhëroi:
- Vëre pra Gishtin mbi këtë Dokument!
3
Drodhi kokën Burri.
Para syve i dolën varret e gjyshërve. Stërgjyshërve.
Eshtrat që u ndezën, që u shkrinë në një fjali:
Qëndroni! Mbi varret e tyre akoma bari s’ka mbi…
Iu turbullua gjaku. Iu nxeh sa s’ka.
Pallati u shemb. Sipri i ra.
Ai s’duroi më:
- Shkrim – leximin unë s’e di
Veç djallëzinë tënde shoh në sy,
Plumbin e koburës këtu vë
Pa gjithçka të shuhet deri në hi!…
Grisi Dokumentin. U nis për në Shtëpi.
Këngëtarët akordonin çftelitë
Për ta pavdekësuar atë trimëri
Tinzarët zinin pritat. Rrugët.
Me njërën dorë mbushnin xhepat
Me tjetrën armët.
Populli priste Burrin
Ai vinte i ndjekur nga plumbat
Për ta thënë atë që tash e kishin dëgjuar dhe fëmijët;
- Bëra atë që duhej ta bëja
Shtëpive tona, një Popull ktheva.
( Jeta e re, 1980 )
MPLAKJA E ZEUSIT
- (Tatëpjetë Olimpit)
Duke përbiruar botën
Nëpër vrimë gjilpëre
Drita të harroi
As afër as larg nuk sheh
Sy-verbër sy-shtrembër
Prej të rënave qorre
Të plasen timpanet
As afër as larg nuk ndien
Vesh i shurdhër
Paudhësitë të shpunë
Nga s’kthen më
Tatëpjetë Olimpit të zbehur
Malit pa zot
Me gishtat që dridhen
S’futet peri në vrimë gjilpëre
Bota e vjell bukën që ia dhe
- (Kohët me vel të ri)
Si i çmendur
Shikon kohët që vijnë
-kohë çudirat
Si i çartur i pret
Kohët me vel të ri
Një dreq në di
ç’bluan për të ç’thur
Në vete çirresh e grihesh
Pa zhurmë
Heshtjen e ke modë
3.(Fashët e reve)
Ato re tymi fashë-fashë
Diellit ia mbyllin këndet
Nga niset për në tokë
Ftohtësia zë vend
Rreth neve botës
Zjarrin e ruan gjetkë
Me zili i sheh promethetë
Memec i shekullit
Vetveten sëpari ngrin
Vetveten sëpari djeg
- (Kujtesë e harruar)
Po plakesh
Tash asgjë nuk të kujtohet
As lëngu i ançarit
Humbe lumit të madh i vockël
As zot
As yrnek
Kot bëhesh servil
Fëmijë reprize
Ushtron cacitjen
Me shkopin mashtrues
Prej ballit kodër
Vëngër vështron
Presat e vdekjeve kah ndërrojmë
Tinëzaket qorre
- (Vjeshta në kokë)
Dhe flokët po të bien
Vjeshta të rri në kokë
Vetmitari cullak
Dikur ti luaje me to
Tash ato lojën po ta kthejnë
Me spektatorët
Në amfiteatrin e hapur
Sheh ftohtësinë nëndhese
E bindesh pa dashje
Nuk ka bar shërues për mplakje
( Konkursi letrar i revistes “Jeta e re”, 1980 )