Gezim Llojdia*
1.
Në nëntor 1966, kur përmbytjet shkatërruese goditen rëndë qytetin e Firences, Luigi Cardini është munduar për të shpëtuar shtëpinë e tij,që nuk ishte gjë tjetër veçse :”shtëpi në anije”.Pra një anije ku jetonte. Moti i keq solli si pasojë, që shumë nga sendet e tij të çmuar dhe libra kishin humbur tashmë . Megjithatë, në vitin 1999, një koleksion i vogël i L.Cardini me fletoret, me të dhënat për terrenin shqiptarë të përpiluara prej tij nga viti 1930, si dhe fotografi të vlefshme dhe harta janë gjetur të kenë mbijetuar brenda në arkivat e Istituto Italiano di Umana Paleontologia në Romë.Nga citimi raportit ë projektit arkeologjik viti 2001).
Fletoret e L. Cardinit përbëjnë shumicën e mbledhjes dhe të dhënat, të cilat janë të ndara në mënyrë kronologjike gjerësisht brenda secilit libër, ndërkaq ,që ato pjesë që përshkruajnë vitet janë nga 1930-1939, dhe ato nga viti i fundit qenë më të plota.
Një pjesë e madhe e mbledhjes arkivore lidhet me shpellat e Velçës pranë Vlorës, thuhet në citimin e misionit arkeologjik të vitit 2001.
L.Cardini i ka shqyrtuar këto gjetje dhe dorëshkrime në vitin 1936 dhe 1937.
“Arkivi Velça” pra nëse kështu do të mund ta quanim , përmban skica të kujdesshme të artefakteve nga gërmimet e tij në shpellën 2, si dhe përshkrime të qarta të stratigrafisë dhe depozitave. Materiale të tjera në lidhje me gërmimet në shpellën 2, përfshin fotografi, vizatime teknike dhe një raport mbi eshtrat e dhëmbëve, si dhe fotografi, skica dhe një raport të detajuar nga gjeologu Alberto Pelloux për të shtatë akse guri.Ka një informacion që në këto gjurmime dhe një raport të plotë rreth kësaj të vitit 2001 ecën arkeologët e huaj dhe ata shqiptarë në përmbushje të një misioni të nisur në vitin 1930-37. Gjatë vitit 2001, një numër i fotografive të shpellës së paidentifikuar nga arkivi u bë njohur si imazhet e shpellave të Velçës.
2.
Shpellat e Velçës.
Një ekzaminim i fletoreve të L.Cardini ka treguar se në vitin 1930 ai ka eksploruar zonën përreth Butrintit (selia e misionit italian si dhe gërmimet kryesor), në mënyrë që të njoh nga afër veten me mjedisin lokal dhe potencialin e saj arkeologjik. (Vijon citimi nga materiali i arkeologeve .)Këtë vit të parë L.Cardini gjithashtu bëri një përpjekje të koncentruar për të rimarrë informacion sa më shumë të jetë e mundur në lidhje me vendndodhjen e shpellave dhe vende të interesit arkeologjik. Informacioni i mbledhur nga ai, lidhet thjesht me pjesën jug-perëndimore të vendit. Cardini bën vetëm një referencë të vetme (nga një vizitë në Dragot dhe shpella Vajzë), të kërkimit shkencor në Shqipëri në vitin 1931. Kohët e ardhshme të tij dokumentohen në materiale dhe gjurmime arkeologjike në shumë site të paeksploreuara të Shqipërisë së jugut.Vizita ishte në vitin 1936, kur ai së pari ka hulumtuar Veçën në tërësi,shpellat e saj dhe ka kryer një studim paraprak të dhjetë shpellave atje.
Në 1937 u kthye Cardini te Velça ku ai kishte kryer gërmimet sistematike në kuadër të “shpellës pjellore ‘ (shpella 2) – e identifikuar tani si :”Shpella Maçi” , si rezultat i sondazhit të vitit 2001. Gërmimet e tij sollën: zbuloi akset guri, vegla stralli dhe një lloj më parë të panjohur të qeramikës eneolitike të pikturuar (Mustilli, 1941: 685).
Një pjesë e madhe e mbledhjes arkivore lidhet me shpellat Velçës pranë Vlorës.
L.Cardini ka shqyrtuar në vitin 1936 dhe 1937 këtë potencial të fshehur brenda gurit. Velça përmban skica të kujdesshme të artefakteve nga gërmimet e tij në shpellën 2, si dhe përshkrime të qarta të stratigrafis dhe depozitave. Materiale të tjera në lidhje me gërmimet në shpellën 2 ,përfshin: fotografi, vizatime teknike dhe një raport mbi eshtrat e dhëmbëve të një njeriu, si dhe fotografi, skica dhe një raport të detajuar nga gjeologu Alberto Pelloux për të shtatë akse guri. Gjatë vitit 2001 një numër i fotografive të shpellës së paidentifikuar nga arkivi u bë njohur si: Imazhet e shpellave të Velcës
3.
Arkeologët e projektit bënë një në vizitë në fshatin e largët malor të Velçës në kërkim të disa prej shpellave më të pasura dhe më të mirë regjistruar nga arkeologu italian Luigi Cardini në qershor të vitit 2001. Ja përshkrimi i tyre: Pasi udhëton nga Vlora në lindje përgjatë luginës së lumit Shushicës, në veri në malet e Kurveleshit. Këtu, rruga pak më shumë se një udhë e përafërt e gdhendur në shtratin e lumit , ku ne u ngjitëm ngadalë nëpër gëlqerorët dramatike dhe gryka me gur ranor, me pamje nga lumi Shushic. Shumë shpella dhe të çara të dukshme brenda shkëmbinjve këtu ishin ndoshta ato, që panë Cardini në vitin 1936.
*Autori ka drejtuar parqet arkeologjike te Amantias dhe Orikut
{Në foto vizatimet dhe foto të Lugi Cardini për shpellat e Velçës)
